استقلال رویکرد خواجه نصیرالدین طوسی از نظر مشائیان درباب حصول ادراکات

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشتۀ فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه فلسفه، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 استاد تمام گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

خواجه نصیرالدین طوسی (597­-672ق)­ ­از فیلسوفان مشائی‌ای است که با اندیشه ­های فلسفی شهاب ­الدین یحیی سهروردی (549-587ق)، فیلسوف بزرگ اشراقی پیش‌از خود و ازجمله ایدۀ علم شهودی و اشراقی او آشنایی داشت؛ اما به‌رغم این آشنایی و اعتقاد برخی به اشراقی‌بودن وی، تأثیر چندانی از مکتب اشراق در مباحث مربوط به علم و ادراک در آثارش دیده نمی­ شود. خواجه نصیرالدین علم حضوری را نپذیرفته و بر علم حصولی فاعل شناسا به غیر خود تأکید کرده است. از سوی دیگر، وی برخلاف ابن ­سینا (­370-428­ق­) و دیگر فیلسوفان مشائی در تبیین ابصار، نظریۀ خروج شعاع را مختار دانسته و همچنین ادراکات عقلی را ازطریق فرایند انطباع (نه تجرید) تلقی کرده است. در این مقاله می‌کوشیم با بررسی آثار متعدد منطقی و فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی نشان دهیم وی در مباحث علم و ادراک، نه تابع دیدگاه فیلسوفان مشاء بوده و نه از سنت اشراقیون پیروی کرده؛ بلکه رویکردی نوین را درپیش گرفته است؛ از این روی، دیدگاه او را از دو جنبه می‌توان بررسی کرد: نخست، بُعد سلبی نظر طوسی که در این بخش نشان داده می­ شود او علم حضوری را نفی می­ کند؛ دوم، بُعد ایجابی که بیانگر نظریۀ انطباع ادراکات عقلی ازمنظر وی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Independence of Nasir Al-Din Al-Tusi's Approach from the Point of View of the Peripatetic on the Acquisition of Perceptions

نویسندگان [English]

  • Maryam tahmasebi 1
  • Abbas Zahabi 2
  • Ahmad Beheshti 3
1 Ph.D. student in Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic, Azad University,Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of the Department of Philosophy, Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic, Azad University,Tehran, Iran.
3 Professor of the Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, Tehran University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

As a semi-Peripatetist semi-illuminationist philosopher, Nasīr al-Dīn al-Tūsī (1200-1273 AC/ 597-672 AH) was well acquainted with Suhrawardī's philosophical thoughts (hikmah al-ishraq) such as idea of intuition and his illumination science; so that some scholars have called him a pure illuminationist. Nevertheless, the influence of Suhrawardī's theory on the issues of perception and cognition is not seen in his works. In other words, Al-Tūsī does not accept illuminative-based knowledge of presence ('ilm hudurī) emphasizing that the acquired knowledge agent is something other than himself. On the other hand, unlike Avicenna's approach (980-1036 AC / 370-428 AH), and also other peripatetic philosophers, in explaining the theory of Absār, Tūsī considers the theory of "radius departure" (khurūj al-shu'ā'), as an autonomous theory. He also introduces rational perceptions through the process of "Impresion" (Inṭibā') rather than "abstraction" (tajrīd). In this article, by examining the various logical and philosophical works of Nasīr al-Dīn al-Tūsī, we try to show that in the matter of knowledge and perception, Tūsī has not been an imitating philosopher, either imitating Peripatetic philosophers, or illuminatist ones. Rather, he has taken a new approach in this field. Therefore, his point of view can be examined from two aspects: First, the negative aspect, in which Tūsī denies the "knowledge of presence (al-'ilm al-huzurī)." The second is the affirmative aspect, which expresses the theory of the impression (intibā') of rational perceptions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • acquired knowledge
  • knowledge of presence
  • the theory of abstraction (Tajrīd)
  • impression theory (Intibā')
  • Nasīr Al-Dīn Al-Tūsī

مراجع

آشتیانی، مهدی (1377). اساس التوحید (جلال‌الدین آشتیانی، مصحح). تهران: امیرکبیر.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (­1363). المبدأ و المعاد (عبدالله نورانی، به‌اهتمام) (چاپ 1). تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1371). المباحثات (محسن بیدارفر، مقدمه‌نویس و محقق) (چاپ 1). قم: بیدار.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1375). الإشارات و التنبیهات (چاپ 1). قم: نشر البلاغة.
 ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-الف). التعلیقات (عبدالرحمان بدوی، محقق). بیروت: مکتبة الاعلام الإسلامی.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-ب). الشفاء (الطبیعیات) (سعید زاید و...، محققان) (جلد 2). قم:‏­ مکتبة آیةالله المرعشى النجفی.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (2007). احوال النفس: رسالة فی النفس و بقائها و معادها (احمد فؤاد اهوانی، محقق). پاریس: داربیبلیون.
بهشتی، احمد ­(1386). تجرید: شرح نمط هفتم از کتاب الإشارات و التنبیهات شیخ­الرئیس ابن‌سینا (چاپ 2). قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
حسین‌زاده، محمد (1396). جستاری فراگیر در ژرفای معرفت‌شناسی (چاپ 1). قم: حکمت اسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (‏1371­)‏. الجوهر النضید (چاپ 5). قم‏: بیدار.
حلی، حسن بن یوسف (1372). کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد (چاپ 3). قم: شکوری.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1375الف) مجموعۀ مصنفات (جلد 1: التلویحات) (چاپ 2). تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات قرهنگی.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1375ب). مجموعۀ مصنفات (جلد 2: حکمة الإشراق) (چاپ 2). تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات قرهنگی.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1375ج). المشارع و المطارحات (چاپ 2). تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات قرهنگی.
الشهرزورى،‏ شمس­الدین ­(1372­). شرح­ حکمة الإشراق (حسین­ ضیایی تربتى، مقدمه‌نویس و محقق) (چاپ 1). تهران‏: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏‏.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (جلد 3، 6 و 8) (چاپ 3). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طباطبایی،­ سید محمد­حسین (1386). نهایة ­الحکمة (غلام‌رضا فیاضی، مصحح) (جلد ­4). قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1345). شرح مسئلة العلم (عبدالله نورانی، محقق و مقدمه‏نویس). مشهد: مطعبة جامعة.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1367­‏). اساس الإقتباس (چاپ 3). تهران‏:‏ دانشگاه تهران.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1375). شرح الإشارات و التنبیهات (جلد 2) (چاپ 2). قم‏: نشر البلاغة.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1405ق-الف). تلخیص المحصل (چاپ 2). بیروت‏: دار الأضواء.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1405ق-ب). مصارع المصارع (چاپ 1). قم‏: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1407ق). تجرید الإعتقاد (محمدجواد حسینی جلالی، ملاحظات) (چاپ 1). تهران‏: مکتب الاعلام الإسلامی.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1425­ق). بقاء النفس بعد فناء الجسد (چاپ 1). قاهره‏: المکتبة الأزهریة للتراث‏.
فارابی، ابونصر (1405ق). الجمع بین رأی الحکیمین (البیر نصری نادر، مقدمه و تعلیق‌نویس) (چاپ 2). تهران: الزهرا.
فخر رازی، محمد بن عمر (­1411ق‏). المحصل (حسین أتاى‏، محقق) (چاپ 1). قاهره‏: مکتبة دار التراث‏.
فرحات، هانی نعمان (­1389). اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی (غلام‌رضا جمشیدنژاد اول، مترجم). تهران: میراث مکتوب.
قطب‌الدین الشیرازى، محمود بن مسعود (­1383). ‏شرح حکمة الإشراق (عبدالله نورانى و مهدى محقق‏، به‌اهتمام) (چاپ 1). تهران‏: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
قوشچی، علاءالدین علی بن محمد (بی­تا). شرح تجرید العقاید. بی‌جا: نشر رضی- بیدار- عزیزی.
لاهیجی، عبدالرزاق بن علی (بی­تا). شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام (جلد 2) (چاپ 1). اصفهان: مهدوی.
مدرس رضوی، محمدتقی (1354). احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی (چاپ 1). تهران: بنیاد فرهنگ ایران (مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی).
مدرسی (زنجانی)، محمد (1363). سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی (چاپ 1). تهران: امیرکبیر.
ملکشاهی، حسن (1388). ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات (جلد 1) (چاپ 6). تهران: سروش.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 25، شماره 66
اسفند 1400
صفحه 53-75

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار