وجوه تشابه و تمایز پرنده نامه های ابن‌سینا، غزّالی و نجم رازی براساس نظریۀ کمبل

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات، دانشکدۀ حضرت نرجس (س)، دانشگاه ولی‌عصر (عج)، رفسنجان، ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

چکیده

زبان مرغان و جنبه­ های رمزی آن از روزگاران بسیار کهن، توجه عدۀ زیادی از اندیشمندان را به خود جلب کرده است. نخستین کسی که در دورۀ اسلامی، رساله ­ای دربارۀ مرغان نگاشت، ابن‌سینا بود و پس‌از وی، فضلا و صاحبان اندیشه، زبان مرغان را وسیله­ ای برای بیان‌کردن اندیشه­ های عرفانی، سیاسی و اجتماعی خود قرار دادند. ازجمله این اندیشمندان می­توان غزّالی و نجم رازی را نام برد. جوزف کمبل با مطرح‌کردن کهن‌الگوی سفر قهرمان، نقش این مسئله در شکل­ گیری شخصیت قهرمان را بررسی کرده و آن را شامل سه مرحلة عزیمت، تحقق و بازگشت دانسته است. در پژوهش حاضر کوشیده‌ایم با استفاده از شیوة توصیفی- تحلیلی، وجوه تشابه و تمایز آثار این سه اندیشمند ایرانی را درخصوص مراحل سفر براساس الگوی کمبل نشان دهیم. بررسی ­های انجام‌شده در مقالۀ حاضر، بیانگر آن است که هر سه رساله در داشتن مرحلة جدایی و تشرف، مشترک‌اند؛ البته جزئیات این مراحل در رساله‌های موردنظر، متفاوت است. پس‌از آن، مسیر هریک از داستان­ ها در مرتبة بازگشت قهرمان از سفر جدا می‌شود و این امر، ایجاد تمایزاتی در ساختار و متن سه اثر را به‌دنبال دارد. این تمایزات را می‌توان ناشی از بینش فلسفی، عرفانی و اجتماعی نویسندگان رساله‌ها دانست. نکتۀ قابل توجه، آنکه مراحل سفر در رسالة ابن‌سینا کامل‌تر از رساله‌های دو نویسندة دیگر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Similarities and Differences between the Bird's Letters of Avicenna, Najm Razi and Ghazali Based on Campbell's Theory

نویسندگان [English]

  • Zeynab Sheykhhosseini 1
  • Maryam Jafarzadeh 2
1 Assistant professor of the language and literature, Narjes College of Vali-e-Asr University, Rafsanjan. Iran.
2 PhD student of Persian language and literature, University of Kashan, Kashan, Iran.
چکیده [English]

The language of birds and its cryptic aspects has been attracted among large number of philosophers from the earliest times. Avicenna was the first person who wrote a treatise on birds in the Islamic period. After him, scholars and thinkers used the language of birds as a means of expressing mystical, political and social idea. It can be mentioned Ghazzali and Najm Razi among these philosophers. Joseph Campbell has studied the role of this issue in the formation of the hero’s character by considering the archetype of the hero journey; it’s including three stages of departure, realization and return. In this study, with the descriptive-analytical method, we attempt to determine the similarities and differences between the works of these three Iranian philosophers based on the Campbell's model. According to the studies in the present article, all three treatises are similar in separation and accession stage; Of course, the details of these stages are also different in these treatises. After that, the path of each story separated in the return stage and, this issue has created differences in the structure and text of these three works that it can be said these differences are derived from the philosophical, mystical and social author’s point of view. Remarkable point is that the journey stages of the in Avicenna's treatise are more complete than of the other two authors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ṭair al Resalah
  • Ghazzali
  • Najm Razi
  • Campbell Avicenna
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1391). شرح رسالة الطیر (ابن‌سهلان ساوی، شارح). تهران: نور محبت.
اطلاعات سیاسی- اقتصادی (1394). مقدمه بر رسالة الطیورنجم رازی و رسالة الطیور، (300 و 301)، 300-305.
افلاطون (1350). مجموعۀ آثار افلاطون (محمدحسن لطفی، مترجم) (جلد 3). تهران: خوارزمی.
الفتی تبریزی، حسین بن احمد (1377). رشف الألحاظ فی کشف الألفاظ: فرهنگ نمادهای عرفانی در زبان فارسی (نجیب مایل هروی، مصحح). تهران: مولی.
برزگر خالقی، محمدرضا (1383). رسالة الطیر ابن‌سینا. مجموعۀ مقالات همایش بینالمللی ابن‌سینا، همدان.
پورنامداریان، تقی (1375). رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی: تحلیلی از داستان­های عرفانی- فلسفی ابن‌سینا و سهروردی (چاپ 4). تهران: علمی و فرهنگی.
تاج‌دینی، علی (1382). فرهنگ نمادها و نشانه­ها در اندیشۀ مولانا. تهران: سروش.
خراسانی، شرف‌الدین (1350). نخستین فیلسوفان یونان. تهران: علمی و فرهنگی.
خیاطیان، قدرت‌الله (1379). سِیری در رسالة الطیرها و منطق الطیرهای فیلسوفان و عارفان. سمنان: دانشگاه سمنان.
رازی، نجم­الدین (1362). رسالة الطیور نجمالدین رازی بهانضمام رتبۀ الحیات (محمدامین ریاحی، مصحح و مقدمه‌نویس). تهران: توس.
سجادی، سید جعفر (1393). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
صمدی، کلثوم (1390). سِیر تحول و تطور رسالة الطیرها در ادب فارسی. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
عطار، فریدالدین (1388). منطق الطیر (محمدرضا شفیعی کدکنی، مقدمه‌نویس و مصحح و تعلیقه‌نویس). تهران: سخن.
غزّالی، احمد (1357). داستان مرغان: متن فارسی رسالة الطیر خواجه احمد غزّالی (نصرالله پورجوادی، به‌کوشش). تهران: انجمن فلسفۀ ایران.
فولادی، محمد؛ و رحمانی، مریم (1397). بررسی و نقد داستان بیژن و منیژه براساس کهنالگوی سفر قهرمان جوزف کمبل. علوم ادبی، (13)، 87-107.
کمبل، جوزف (1385). قهرمان هزارچهره (شادی خسروپناه، مترجم). مشهد: نشر گل آفتاب.
کوپا، فاطمه (1390). بررسی تطبیقی روایت‌پردازی در رسالة الطیر غزّالی و منطق الطیر عطار. پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی، 2(3)، 1-23.
لویمی، سهیلا (1397). تحلیل سفر عرفانی شهریار براساس نظریة جوزف کمبل. عرفان اسلامی، 14 (56)، 117-138.
مخلص، سهام؛ اکبری، رضا؛ رسولی شربیانی، رضا؛ و مقیمی، گیتا (1395). رسالة الطیر ابن‌سینا، فرارَوایتی نمادین از معنای زندگی. نشریۀ حکمت سینوی، 20 (56)، 103-118.
معقولی، نادیا؛ شیخ‌مهدی، علی؛ و قبادی، حسین‌علی (1391). مطالعۀ تطبیقی کهن‌الگوی سفر قهرمان در محتوای ادبی و سینمایی. نشریۀ مطالعات تطبیقی هنر، 2 (3)، 87-99.
یاسمی‌فر، معصومه؛ خسروی شکیب، محمد؛ و سپه‌وندی، مسعود (1399). تحلیل قصۀ شهر خاموشان با تأکید بر کهنالگوی سفر قهرمان جوزف کمپبل. فرهنگ و ادبیات عامیانه، 8 (34)، 97-124.
یونگ، کارل گوستاو (1383). انسان و سمبل­هایش (محمد سلطانیه، مترجم). تهران: جامی.
Bishop, Paul) 1999). Jung in Contexts: A Reader. Landan: Routledge.