سرچشمه‌های بحث وجود و ماهیت، و تمایز متافیزیکی آن‌ها در کتاب الحروف فارابی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، مؤسسۀ حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، ایران .

2 استاد گروه ادیان و عرفان، مؤسسۀ حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، ایران.

چکیده

کتاب الحروف فارابی، اولین مواجهۀ مستقیم فلسفی یک متفکر مسلمان با تفکر فلسفی یونان محسوب می‌شود و مباحث مربوط به تحلیل مفاهیم وجود- موجود و ماهیت به‌عنوان عناصر اصلی تفکر فلسفی ارسطو، از مهم‌ترین بخش ­های این کتاب به‌شمار می­ آید. هدف فارابی از نوشتن این کتاب، بسترسازی برای فهم بنیادین تفکر فلسفی یونان در عالم اسلام بوده است. وی بحث را با تحلیل زبانی «موجود» به‌عنوان یک لفظ غیرمشتق (مثال اول) در زبان عربی آغاز و سه معنای مقولات به‌مثابۀ مشارٌالیه، صادق و منحاز بماهیة ما خارج النفس را درخصوص موجود مطرح کرده است. او سه معنا را در دو معنا گرد آورده و بر معنای سوم (منحاز بماهیة ما فی الخارج) متمرکز شده است. فارابی با طرح اقسامی برای معنای سوم موجود و ماهیت به‌عنوان تشخص‌دهندگان موجودات خارجی و ذهنی کوشیده است درعین تأکید بر اتحاد خارجی وجود و ماهیت، راهی را برای توجیه کثرت موجودات عالم پیشنهاد دهد؛ حال آنکه به‌نظر نگارندگان، این راه بدون فرض بحث «تمایز متافیزیکی وجود از ماهیت»، غیرمنسجم است. بحث فارابی در تقسیم‌کردن موجود به فقیر و غنی، و مطرح‌کردن مفهوم «ما ینحاز بماهیة فی النفس» درمقابل مفهوم «لا موجود»، جز با پیش‌فرض قراردادن بحث تمایز متافیزیکی وجود و ماهیت، قابل فهم نیست و طرح موردنظر این فیلسوف، مسیر را برای مطرح‌شدن احکام تمایز هستی ­شناختی وجود از ماهیت ازسوی ابن ­سینا هموار می ­کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Sources of the Discussion of “Existence and Essence” and the their Metaphysical Distinction in Farabi's Kiitab Alhoroof

نویسندگان [English]

  • Rahman Ehterami 1
  • shahram pazouki 2
1 Ph.D Student in Islamic Philosophy and Theology, Institute of Iranian Wisdom and Philosophy, Tehran, Iran.
2 Professor of the Department of Religions and Mysticism, Institute of Iranian Wisdom and Philosophy, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Farabi's Kiitab Alhoroof is the first direct philosophical encounter of a Muslim thinker with Greek philosophical thought. Discussions on the analysis of the concepts of "existence-existent" and " Essence " as the main elements of Aristotle's philosophical thought are among the most important parts of this book. Farabi's purpose in writing this book is to lay the groundwork for a fundamental understanding of Greek philosophical thought in the Islamic world. He begins the discussion with the linguistic analysis of "existent" as a non-derivative word (first example) in Arabic and proposes three meanings (“Categories” and “Truthful” and “Individual external thing by essence) for "existent." He combines three meanings into two meanings and focuses on the third meaning (Individual external thing by essence). Al-Farabi tries to offer a way to justify the multiplicity of beings in the universe by proposing categories for the third meaning of "existence" and "essence" as identifiers of external and mental beings, while emphasizing the external union of "existence" and "essence"; Accordance to the author's view, this way is incoherent without assuming the discussion of the "metaphysical distinction of existence from essence"; Farabi's argument on dividing the existence into rich and poor and designing the concept of (Individual mental thing by essence)  in contrast to the concept of "no existence" does not seem understandable except by assuming the metaphysical distinction of existence and essence. His plan paves the way for designing the rules of ontological distinction of "existence" from "essence" are prepared by Ibn Sina.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kiitab Alhoroof
  • existence
  • existent
  • essence
  • Menḥaz
  • distinction
ابن­رشد، محمد بن احمد (1967). تفسیر مابعدالطبیعه (موریس بوریج، محقق). بیروت: دار المشرق.
ابن­رشد، محمد بن احمد (1993). تهافت التهافت (محمد العریبی، مقدمه و تعلیق‌نویس) (چاپ 1). بیروت: دار الفکر.
ابن‏منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب (جمال‌الدین میردامادی، محقق و مصحح) (چاپ 3). بیروت: دار الفکر- دار صادر.
حکمت، نصرالله؛ و شهیدی، فاطمه (1388). معنای ماهیت در آثار فارابی. شناخت، 61(1)، 39-58.
خراسانی (شرف)، شرف‌الدین (1395). نخستین فیلسوفان یونان (چاپ 5). تهران: علمی و فرهنگی.
شهیدی، فاطمه (1393). موجود و وجود در کتاب الحروف فارابی. جاویدان خرد، 11(25)، 55-76.
شهیدی، فاطمه؛ یوسف ثانی، سید محمود؛ و موسویان، سید حسین (1397). تصحیح و تحقیق آغازۀ کتاب الحروف فارابی در باب مقوله و جایگاه آن در علوم و صنایع. جاویدان خرد، 15(33)، 199-232.
الفارابی، ابونصر محمد بن محمد (1405ق). فصول منتزعة (فوزی نجار، محقق و مصحح) (چاپ 2). تهران: المکتبة الزهرا علیها السلام.
الفارابی، ابونصر محمد بن محمد (1986). کتاب الحروف (محسن مهدی، محقق). بیروت: دار المشرق.
الفارابی، ابونصر محمد بن محمد (1990). الواحد و الوحدة (محسن مهدی، محقق). الدار البیضاء: دار توبقال للنشر.
الفارابی، ابونصر محمد بن محمد (1995). آراء اهل المدینة الفاضلة و مضادها (علی بوملحم، مقدمه و شرح و تعلیق‌نویس) (طبع 1). بیروت: مکتبة الهلال.
الفارابی، ابونصر محمد بن محمد (1996الف). احصاء العلوم (علی بوملحم، مقدمه‌نویس و شارح). بیروت: مکتبة الهلال.
الفارابی، ابونصر محمد بن محمد (1996ب). السیاسة المدنیة (علی بوملحم، مقدمه‌نویس). بیروت: مکتبة الهلال.
فنا، فاطمه (1382). نظریۀ ارسطو دربارۀ معانی اقسام و انحای موجود. حکمت سینوی (مشکوة النور)، (22)، 71-96.
کیان­خواه، لیلا (1397). مابعدالطبیعه ازدیدگاه فارابی و ابن­سینا (چاپ 1). تهران: مؤسسۀ حکمت و فلسفۀ ایران.
Aristotle (1991). The Complete Works of Aristotle: Categories, Generation and Corruption and Metaphysics (The Revised Oxford Translation) (Jonathan Barnes, Editor). Princeton University Press.
Menn, Stephen (2008). Farabi’s Kitab Al-Huruf and His Analysis of the Senses of Being. Arabic Scince and Philosophy, 18, 59-97.