غرض الهی از دید ابن‏ سینا و مقایسه آن با نظر متکلمان

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دکتری فلسفه تطبیقی دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران.

چکیده

یکی از موضوعات مهم در اندیشه اسلامی بحث غرض داشتن حق تعالی است. آیا حق تعالی در افعال خود غرض و غایتی را دنبال می‏کند یا آن­که خدا منزه از غرض و هدف است. هر یک از نحله­های فکری بنا بر خداشناسی خود موضع متفاوتی در این­باره داشته­اند. معتزله بر غایت داشتن خداوند و اشاعره بر پیراسته بودن ساحت حق از آن، تأکید  کرده­اند. ابن‏سینا متناسب با نوع خداشناسی فلسفی خود، فراتر از نگاه ظاهری متکلّمان، هم‌نظر با معتزلیان، نبود غرض را مساوی با عبث بودن فعل دانسته و در عین حال، هم‌نظر با اشاعره، داشتن غرض را مخالف توحید الهی می‏داند. از دید ابن‏سینا علم عنایی حقّ، علّت تامّه‌ پدیدآمدن‌ موجودات است و علم‌ ذاتی‌ حق‌ به ذات خود‌، مبدأ‌ فَیَضان عالَم وجود است‌. علم عنایی واجب به موجودات و علم او به این­که واجب است‌ موجودات‌ چگونه باشند تا بر نیکوترین نظام‌ موجود‌ شوند،‌ موجب پدید آمدن نظام عالم است. بر این اساس غرض نداشتن افعال الهی به دید ابن‏سینا، نه مطابق با نظر اشاعره است و نه پذیرفتن غایت از سوی او، همانند نظر متکلمان عدلیه است، بلکه وی طرحی نو در می­اندازد و هر دو نظر را بر اساس مبانی فکری خویش اصلاح می‏کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on Avicenna and Theologians' Views upon the Purpose of God

نویسنده [English]

  • mahnaz kohandani
motahhari univercity
چکیده [English]

The Purpose of God is an important subject in Islamic thought. Does God follow a purpose in His acts or is He free from any purposes? Based on various theologies, each school of Islamic Theology put forward different views; Mutazilites emphasized on the purpose of God but Asharites rejected it. On one hand, Avicenna agreed with Mutazilites upon the issue and admitted the purpose of God, because without it every act is absurd. On the other, he agreed with Asharites too, because having the purpose is opposed to the idea of Divine unity. Avicenna believed God's foreknowledge is the sufficient cause for the creation and His self-knowledge is the source of emanation. Therefore, Avicenna's opinion isn't similar to either Mutazilites or Asharites. In fact, he developed a new approach and revised their theories based on his philosophy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • Divine purpose
  • foreknowledge
  • Mutazila
  • Asharites
  • the best arrangement of the things

عنوان مقاله [العربیة]

الغرض الإلهی لدی ابن‏سینا ومقارنته برؤی المتکلّمین فیه

چکیده [العربیة]

إحدی القضایا الهامّة فی الفکر الإسلامی، قضیة اعتبار الغرض لفعل الله تعالی؛ هل یرمی الله تعالی إلی غرض فی أفعاله، أو یتنزّه ذاته عنه؟ تتمیّز کلٌّ من المناهج الفکریة بموقفها تجاه هذه القضیة وفقاً لمعرفتها بالله تعالی؛ حیث أکّدت المعتزلة أنّ الله ذو غایة، ونزّه الأشاعرة ذاته عنها. أمّا رؤیة ابن‏ سینا المنبعثة عن معرفته الفلسفیة بالله تعالی، ففاقت رؤیة المتکلمّین العابرة؛ فاتّفق المعتزلة على اعتبار فعل الله عبثاً إذا خلا عن الغرض، کما قال بقول الأشاعرة فی اعتبار الغرض لفعل الله معارضاً للتوحید الإلهی، یری ابن‏ سینا علم الله العنائی العلّةَ التامّة لحدوث الکائنات، وعلمَ الله الذاتی بذاته منشأ الفیض لعالم الکون؛ حیث یستلزم علم الواجب العنائی بالکائنات، وعلمه بکیفیة الخلق علی أحسن تقویم، حدوث نظام الکون. وعلی هذا الأساس فإنّ رؤیة ابن‏سینا فی خلوّ فعل الله عن الغرض لا‌‌‌‌ تطابق رؤیة الأشاعرة، کما لا تؤکّد رؤیتُه فی قبوله اتصاف فعل الله بالغایة رؤی المتکلمّین العدلیین، بل یتوسّط بینهما، بحیث یعدّل کلٌّ منهما وفقاً لمبادئه الفکریة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • ابن‏ سینا
  • الغرض الإلهی
  • الغایة
  • العلم العنائی
  • المعتزلة
  • الأشاعرة
  • أحسن تقویم
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 21، شماره 58
دی 1396
صفحه 41-59

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار