تحول ساختاری در منطق‌نگاری ابن‌سینا و تأثیر تاریخی آن در دوره اسلامی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

ابن‌سینا آثار فراوانی در منطق دارد. بررسی مقایسه‌ای این آثار‌، دو گونه تحول در اندیشه منطقی او را نشان می‌دهد: تحول در مسئله آفرینی، مفهوم سازی، نظریه‌پردازی و تحول در ساختار منطق‌نگاری. بررسی گونه اخیر، مسئله تحقیق حاضر است. ابن‌سینا توانست مجموعه منطقیات به میراث رسیده از یونانیان را از رساله‌های کنار‌ هم نهاده شده به صورت نظام معرفتی منسجم و با ترتیب منطقی، سامان دهد. این تحول ساختاری به تدریج و با جهت‌گیری اصلاحی و تکمیلی از شفا تا اشارات و درطول نگارش بالغ بر پانزده رساله صورت گرفته است. منطق‌نگاران دوره اسلامی پس از ابن‌سینا، یکی از آثار وی به ویژه شفا و اشارات را الگوی تدوین آثار منطقی خود کرده‌اند. در این میان اشارات سر آغاز مکتب جدید منطقی شده است. در بررسی تحول ساختاری در آثار منطقی ابن‌سینا، مباحثی چون الفاظ، مقولات، تعریف، مواد اقیسه و عکس بررسی می‌شود. این تحقیق  زمینه‌ای برای فرضیه‌سازی در ترتیب تاریخی آثار ابن‌سینا فراهم می‌آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Structural Evolution in Logical Writing of Ibn Sina And its Historical Influence in Islamic Period

نویسنده [English]

  • Ahad Faramarz Gharamaleki
Professor of the Department of philosophy & kalam, Tehran University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Ibn sina has many works in logic. Comparative study of these works shows two kinds of evolution in his logical thinking: evolution in problem creating, conceptualization, theorizing, and evolution in logical writing.
The subject of the present paper is to study the latter kind. Ibn Sina managed to organize the juxtaposed treatises, which were inherited from Greeks into a cognitive coherent system and with logical order.
Gradually this structural evolution along with corrective and complementary orientation from Shifa to Isharat and in the course of writing more than fifteen treatises has taken place.
Writers on logic in Islamic period after Ibn Sina have taken some of Ibn sina's works, in particular Shifa and Isharat as a model for writing their logical works. Meanwhile Isharat has become a starting-point for a new school in logic. In this survey of structural evolution in Ibn Sina's logical works topics such as terms, categories, definition, and conversion will be treated.
This study provides a context for hypothesis making in historical arrangement of Ibn sina's works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sina
  • categories
  • definition
  • Conversion
  • knowledge of supposition
  • two parts logical writing
  • eight principles

عنوان مقاله [العربیة]

التغییر البنائی فی أسلوب تدوین علم المنطق لابن‌سیناء و تأثیره التاریخی فی العصر الاسلامی

چکیده [العربیة]

لابن‌سیناء مؤلفات عدیدة فی المنطق، و تکشف الدراسة المقارنة لهذه الآثار عن نوعین من التغییر فی آرائه المنطقیة و أهمها:

التغییر فی طرح الأسئله، و بناء المفاهیم، و إعداد النظریات، و التطرق للتغییر البنائی فی أسلوب تدوین المنطق و الذی تتناوله هذه الدراسة.

استطاع ابن سیناء أن ینظم و یترتب ما وُرِثَ عن الیونان فی علم المنطق، و یخرجهما بأسلوب معرفی منطقی بصورة مرتبة و منسجمة. و قد تمّ التغییر البنائی تدریجیا متخذاً الاتجاه الاصطلاحی و التکاملی من کتّاب الشفاء إلی الاشارات طوال تدوینه لأکثر من 15 رسالة.

اتخذ کتاب المنطق فی العصر الاسلامی بعد ابن‌سیناء أحد آثاره خاصة الشفاء و الاشارات نموذجاً لتدوین مؤلفاتهم فی علم المنطق، و فی هذا المجال کان کتاب الاشارات نقطة بدایة ظهور المدرسة الحدیثة فی علم المنطق.

و تتم فی معالجة التغییر البنائی لمؤلفات المنطق لابن‌سیناء دراسة موضوعات مثل الالفاظ، و المقولات، و التعریف، و مواد القیاس، و العکس، و یستطیع هذا البحث أن یمهد الأرضیه المناسبة لإعداد الفرضیات فی موضوع التسلسل التاریخی لآثار ابن‌سیناء.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • ابن‌سیناء
  • المقولات
  • التعریف
  • العکس
  • علم الدلالة
  • أسلوب تدوین المنطق فی قسمین
  • الرؤوس الثمانیة