ساختار منطقی مسائل و موضوع علم نزد ارسطو، فارابی، ابن‌سینا و ابن‌رشد

نویسنده

دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

حکما مسائل علم را عوارض ذاتی موضوع علم می‌دانند و محمولی را که موضوع در حد آن اخذ شود یا محمولی که از جوهر و ماهیت موضوع به آن ملحق شود عرضی ذاتی می‌نامند. هر چند اساس این سخن، مأخوذ از ارسطو است، اما فیلسوفانی چون فارابی و ابن‌سینا مباحث جدیدی را پیرامون ارتباط موضوع علم با موضوع مسئله مطرح نموده‌اند که در آثار ارسطو به چشم نمی‌خورد. از آن‌جا که محمولات مسائل، عوارض ذاتی موضوع علم‌اند، موضوع علم باید در حد محمولات مسائل علم اخذ گردد. اما تطبیق قاعده عوارض ذاتی بر همه مسائل علوم خالی از صعوبت نیست. برای حل این مشکل، مفهوم عرضی ذاتی از سوی فارابی و ابن‌سینا با بیان‌های متفاوتی توسعه یافته است و بدین ترتیب موضوعات مسائل علاوه بر موضوع علم، مشتمل بر اموری هم‌چون انواع موضوع علم، انواع انواع موضوع علم، اعراض ذاتی موضوع علم نیز می‌شوند. شیخ‌الرئیس برای تعیین مرزهای این توسعه، ملاک تخصص و واسطه در حمل را ارائه داده است. ابن‌رشد در تفسیر و تلخیص آثار ارسطو، توجهی به نوآوری‌های فارابی و ابن‌سینا نکرده است و سخن منسجمی در مورد این مباحث ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Logical Structure of Problems and Subject of Science According to Aristotle, Farabi, Ibn Sina and Ibn Rushd

نویسنده [English]

  • Nadia Maftouni
PhD in Philosophy and Theology from the University of Tehran
چکیده [English]

Philosophers regard the problems of science as essential accidents of the subject of science and they call a predicate which a subject derived at the level of it and a predicate which is joined to it by essence and substance of a subject joined to it essential accident. Although the basis of this remark is taken from Aristotle, but philosophers such as Farabi and Ibn Sina have propounded new topics about the relation of the subject of science with the subject of a problem which can not be seen in Aristotle’s works. Since the predicates of problems are the essential accidents of subject of science, the subject of science should be derived at the level of predicates of problems of science. But application the rule of essential accidents to all the problems of science is not without its difficulties. To solve this problem the concept of essential accident has been developed by Farabi and Ibn Sina with different elaborations and thereby the subjects of the problems besides the science includes matters such as kind of the subject of science, subdivision of kinds of the subject of science and essential accidents of the subject of science as well. Sheikh al- Rais for identifying the boundaries of this development has set forth the standard of specification and mediation in predication. Ibn Rushd in his commentary and compendia of Aristotle’s works has paid no attention to innovations of Farabi and Ibn Sina and has no a consistent remarks in these matters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Essential accidents
  • essential predicates
  • subject of science
  • problems of science
  • criterion of predication

عنوان مقاله [العربیة]

البناء المنطقی لقضایا و موضوع العلم لدى ارسطو و فارابی و ابن‌سیناء و ابن‌رشد

چکیده [العربیة]

یرى الحکماء قضایا العلم من الأعراض الذاتیة لموضوع العلم، حیث یطلقون اسم العرض الذاتی على المحمول الذی یأخذ موضوعه من حد المحمول الذی یکون جوهره و ماهیت موضوعه ملحقة به، مع أن هذه الفکرة مقتبسة من ارسطو، إلا أن الفلاسفة من أمثال الفارابی و ابن‌سیناء یطرحون مواضیع جدیدة ترتبط بموضوع العلم مع موضوع القضیة و التی لم تُلاحظ فی آثار ارسطو.
و بما أن محمولات القضایا هی الاعراض الذاتیة لموضوع العلم، فلابد من أخذ موضوع العلم من حد محمولات قضایا العلم، وأما تطبیق قاعدة الأعراض الذاتیة على کل القضایا العلوم أمر لا یخلو من الصعوبة، و لحل هذه المشکلة فإن مفهوم العرض الذاتی قد توسع بتعابیر مختلفة من قبل الفارابی و ابن‌سیناء.
و على هذا المنوال تشمل مواضیع القضایا بالإضافة الى موضوع العلم على قضایا أخرى مثل موضوع العلم و أنواع الأنواع لموضوع العلم، و الأعراض الذاتیة لموضوع العلم.
و لتعیین حدود هذا التوسع عرض الشیخ‌الرئیس معیاری الاختصاص و الواسطة فی الحمل، و نجد عدم إعتناء ابن‌رشد فی تفسیرو تلخیص آثار ارسطو و بإبداعات الفارابی و ابن‌سیناء، و لا یوجد لها تعابیر فی هذا المجال.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العوارض الذاتیة
  • المحمولات الذاتیة
  • موضوع العلم قضایا العلم
  • معیار الحمل