تحلیلی بر مفهاهیم موجّهاتی ضرورت و دوام در آثار ابن‌سینا

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه بیرجند، خراسان جنوبی، ایران.

چکیده

مفهوم ضرورت در فلسفه و منطق ابن‌سینا یکی از مسائل بنیادین است که به‌دلیل پیچیدگی‌های منطقی و هستی‌شناختیْ نیازمند بررسی دقیق است. ابن‌سینا در آثار خود، به‌ویژه «الشفاء» و «الاشارات والتنبیهات» تعاریف و تقسیم‌بندی‌های متفاوتی از ضرورت ارائه داده که با دیدگاه‌های ارسطو و فارابی پیوند دارد، اما با نوآوری‌هایی همراه است. این پژوهش باهدف تحلیل مفهوم ضرورت نزد ابن‌سینا به بررسی اقسام و تفاوت‌های این مفهوم در آثار او می‌پردازد. روش تحقیق مبتنی بر تحلیل متنی آثار ابن‌سینا، شامل «الشفاء»، «الاشارات» و دیگر آثار و مقایسه آن‌ها با دیدگاه‌های شارحان و تحلیل‌های معاصر مانند رشر، هاجِز، پل تام، سلوی شاطی و ... است. ضرورت این تحقیق در روشن‌سازی تمایزات ظریف میان ضرورت و دوام و رفع ابهامات تفسیری در منطق موجّهات ابن‌سینا نهفته است. نتایج تحقیق نشان‌می‌دهد که ابن‌سینا در «العبارة» از کتاب «الشفاء» ضرورت را با دوام مرتبط می‌داند، اما در بخش «القیاس» همین کتاب و «الاشارات و تنبیهات» میان دوام و ضرورت تمایز گذاشته است. تفسیر صرفاً زمانی از ضرورت ناکافی است، زیرا ضرورت نزد او ابعادی وجودی و منطقی فراتر از دوام دارد. این پژوهش پیشنهاد‌می‌دهد که فرمول‌های ضرورت بازنگری شوند تا با نظام فکری ابن‌سینا سازگار شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Modal Concepts of Necessity and Permanence in the Works of Avicenna

نویسنده [English]

  • morteza mezginejad
Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Birjand, South Khorasan, Iran
چکیده [English]

The concept of necessity in Avicenna’s philosophy and logic is a fundamental issue that, due to its logical and ontological complexities, requires meticulous examination. In his works, particularly *Al-Shifa* and *Al-Isharat wa al-Tanbihat*, Avicenna provides various definitions and classifications of necessity, which are linked to the perspectives of Aristotle and Al-Farabi but include innovative distinctions. This study aims to analyze the concept of necessity in Avicenna’s thought by exploring its types and distinctions across his works. The research methodology is based on a textual analysis of Avicenna’s texts, including *Al-Shifa*, *Al-Isharat*, and other works, alongside comparisons with the interpretations of commentators and contemporary analyses by scholars such as Rescher, Hodges, Paul Thom, Chatti, and others. The significance of this study lies in clarifying the subtle distinctions between necessity and permanence and resolving interpretive ambiguities in Avicenna’s modal logic. The findings indicate that in the *Al-Ibara* section of *Al-Shifa*, Avicenna associates necessity with permanence, but in the *Al-Qiyas* section of the same work and in *Al-Isharat wa al-Tanbihat*, he distinguishes between permanence and necessity. A purely temporal interpretation of necessity is inadequate, as necessity in Avicenna’s framework encompasses existential and logical dimensions beyond permanence. This study proposes a revision of the formulations of necessity to align with Avicenna’s intellectual system. Additionally, based on second-order logic, alternative formulations for distributed and temporal necessity are suggested.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keyword'؛ s: Necessity
  • Avicenna
  • Ibn Sina
  • Permanence
  • Modality
  • Possibility

مراجع

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۴۰۳ق). الاشارات و التنبیهات (خواجه نصیرالدین طوسی، به‌شرح). قم: دفتر نشر الکتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۹۲). ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات: منطق (جلد دوم) (حسن ملکشاهی، به‌ترجمه و شرح). تهران: انتشارات سروش (نشر اثر اصلی، 1403).
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405ق. الف). الشفاء (المنطق: العبارة) (ابراهیم مدکور، به‌تصدیر و مراجعه) (محمود خضیری، به‌تحقیق). قم: منشورات المکتبة آیة اللّٰه العظمی المرعشی النجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405ق. ب). الشفاء (کتاب القیاس) (ابراهیم مدکور بیومی، به‌تصحیح) قم: مکتبة آیة اللّٰه العظمی المرعشی النجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405ق. ج). منطق المشرقیین، والقصیدة المزدوجة فی المنطق. قم: منشورات مکتبة آیة اللّٰه العظمی المرعشی النجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۴۰۵ق. د). الشفاء (الهیات) (سعید زاید، تصحیح). قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1433 ق). الشفاء (المنطق: القیاس). (ابراهیم مدکور، به‌تصدیر و مراجعه) (محمود خضیری، به‌تحقیق).. قم: منشورات ذوی القربی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا). الشفاء  (الإلهیات) (ابراهیم مدکور، به‌تصحیح). قم: مکتبة آیة اللّٰه العظمی المرعشی النجفی.
احمدی ‌افرمجانی، علی‌اکبر (1387). نقدی بر تحلیل زمانی قضایای موجّهه. حکمت و فلسفه، ۴(۱۳)، 7-28.
سعیدی مهر، محمد. (1383). جهت جمله‌ای و جهت شیئی. پژوهشنامهٔ فلسفهٔ دین، ۳ (45)، 125-148.
صانعی‌دره‌بیدی، منوچهر. (1387). ضرورت و دوام از دیدگاه ابن‌سینا و ارسطو. حکمت سینوی، 12(39)، 49-62.
عظیمی، مهدی. (1394). «تحلیل منطقی گزاره‌، شرح منطق اشارات» (نهج شوم تا ششم). تهران: مجمع عالی حکمت اسلامی.
عمرانی، میلاد؛ و نباتی، فرشته. (1397). لزوم و ضرورت در تفکر ابن‌سینا. حکمت و فلسفه، 14(54), 122-148.
فاخوری، عادل (1980). منطق العرب من وجهة نظر المنطق الحدیث. بیروت: دار الطلیعة للطباعة والنشر.
فارابی. (1408ق). کتاب باری‌أرمینیاس و معناه القول فی العبارة (المنطقیات للفارابی) (جلد ۱). قم: کتابخانة عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
فخر رازی (۱۳۸۴). شرح الاشارات و التنبیهات. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فلاحی، اسدالله (1397). اصل‌های بوریدان و بارکن در منطق سینوی و ارزیابی صحت استناد آن‌ها به ابن‌سینا. فلسفه و کلام اسلامی، ۲(51)، 278-261.‏
فلاحی، اسدالله (1389). گزارة ماهوی نزد ابن‌سینا جهت سور. حکمت سینوی (مشکوة النور)، 14(43)، ‏‏60-66.
فلاحی، اسدالله (1395). منطق تطبیقی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
فلاحی، اسدالله (۱۳۹۲). منطق خونجی. تهران. مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
مزگی‌نژاد، مرتضی (1399). تحلیلی بر امکان استقبالی از منظر ابن‌سینا. فلسفه و کلام اسلامی، 20(53)، 503-522.
مزگی‌نژاد، مرتضی (1400). تحلیلی بر معنای امکان اخص از منظر ابن‌سینا. منطق پژوهی، 12(۱)، 287-311.
مزگی‌نژاد، مرتضی (1402). تمایز امکان و احتمال از منظر ابن‌سینا. جاویدان خرد،20 (44)، 300-280.
مقدم، غلامعلی (1398). «منطق سنتی موجّهات، اختلال در ساختار قضیه و انحصارگرایی در جهات». منطق پژوهی، ۱۰(2)، 274-259.
موسویان، سید امیرعلی. (1400). «ضرورت واقعیت یا ناموجبیت‌گراییِ مبتنی‌بر رویکرد زمانی ارسطو به موجّهات، براساس فصل نهمِ دربارة عبارت». فلسفه، 19(۳۷)، 211-189.
نبوی، لطف الله. (1377). نیکلاس رشر و فرمول‌بندی نظریة موجّهات زمانی ابن‌سینا. تهران: نشریهٔ مدرس علوم انسانی، 9(2), 186-173.
نبوی، لطف‌الله (1379). تمایز Dere و Dedicto در منطق سینوی و تصویر آن در معناشناسی کریپکی. نشریه مدرس علوم انسانی، ۱(۱۴)، 157-150.
نبوی، لطف‌الله (1381). منطق سینوی به روایت نیکولاس رشر. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی (آموزش انقلاب اسلامی).
Aristotle (1831–1870). Aristotelis Opera (Vols. 1, 2)  (I. Bekker, ed.). Berlin: Georgium Reimerum.
Aristotle (1984). The Complete Works of Aristotle: The Revised Oxford Translation (Two Vols.) (Jonathan Barnes, ed.). Princeton, New Jersey: Princeton University.
Al-Farabi, A. N. M. (1963). Al Farabi's Short Commentary on Aristotle's Prior Analytics. Pennsylvania: University of Pittsburgh Press.
Bäck, A. (1992). Avicenna's Conception of the Modalities. Vivarium, 30(2), 217-255.
Chatti, Saloua (2014). Avicenna on Possibility and Necessity. History and Philosophy of Logic, 35(4), 332 - 353.
Hodges, Wilfrid. (Producer) (2010). ‘Ibn Sına on modes, Ibarah ii.4’. wilfridhodges.co.uk. Retrieved from: http://wilfridhodges.co.uk/arabic07.pdf
Hodges, Wilfrid. )2014(. ‘Mathematical Background to the Logic of Ibn Sīnā Draft’: http://wilfridhodges.co.uk/arabic44.pdf.
Hodges, Wilfrid (2016). Mathematical background to the logic of Ibn Sına. Notes at http://wilfridhodges. co. uk/(in preparation).
Hodges, Wilfrid. (2017). Avicenna sets up a modal logic with a Kripke semantics. Stockholm, Sweden. Conference Paper retrieved from:
http://wilfridhodges.co.uk/arabic57.pdf
Hodges, Wilfrid (2023). How did Avicenna understand the Barcan formulas?, Logic Journal of the IGPL, 31(6), 1170-1191.
Hodges, Wilfrid. & Johnston, S. (2017). Medieval modalities and modern methods: Avicenna and Buridan. IfCoLog Journal of Logics and their Applications, 4(4), 1029-1073.
Malink, Marko (2013). Aristotle's modal syllogistic, Massachusetts: Harvard University Press.
Rescher, Nicholas (1963). Avicenna on the logic of ``conditional' propositions. Notre Dame Journal of Formal Logic, 4(1), 48-58,
doi:10.1305/ndjfl/1093957394
Rescher, Nicholas (1967). Avicenna as the Source of Al-Qazwīnī Al-Kātibī’s Logic of Modality. In: Temporal Modalities in Arabic Logic. Foundations of Language, vol 2. Springer, Dordrecht
      https://doi.org/10.1007/978-94-010-3523-1_12
Rescher, Nicholas. (1974). The Theory of Modal Syllogistic in Medieval Arabic Philosophy. Studies in Modality, American Philosophical Quarterly Monograph Series 8, Oxford: Blackwell, 17–56.
Rescher, Nicholas.  (2006). Chapter 6: THE ARABIC THEORY OF TEMPORAL MODAL SYLLOGISTIC (Volume 10) Studies in the History of Logic (pp.55-90). Berlin, Boston: De Gruyte
Sorabji, Richard. (1980). Necessity, cause, and blame: Perspectives on aristotle’s theory. Chicago: University of Chicago Press.
Stein, Nathanael . (2012). Causal necessity in aristotle. British Journal for the History of Philosophy, 20(5), 855-879.
Street, Tony. (2004). Arabic logic. (D. M. Gabbay, J. Woods, & A. Kanamori, Eds.), Handbook of the history of logic (pp.1-523): Elsevier.
Thom, Paul. (2008). Logic and Metaphysics in Avicenna's Modal Syllogistic. Paper presented at the The Unity of Science in the Arabic Tradition.
Thom, Paul. (2016). Necessity in Avicenna and the Arabic tradition. (M. Cresswell, E. Mares, & A. Rini, Eds.) Logical modalities from Aristotle to Carnap: The story of necessity (pp. 91-112). Cambridge University Press.
Wisnovsky, Robert. (2003). Necessity and Possibility: Materials from al-Fārābī (Avicenna's Metaphysics in Context) (In R. Wisnovsky Ed.). (pp.219-226). New York: ‎Cornell University Press.
حکمت سینوی (مشکوه النور)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 26 شهریور 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار