ماقبل‌الطبیعة انسان معلق بازخوانی فلسفة عقل‌گرایانة ابن‌سینا در کتاب الاشارات و التنبیهات

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، آذربایجان شرقی، ایران

10.30497/ap.2025.248348.1741

چکیده

مقالة حاضر بر آن است تا خوانشی نو از کتاب اشارات ابن‌سینا ارائه‌کند. مقالة حاضر از این فرضیه دفاع‌می‌کند که کتاب اشارات از ویژگی خاصی برخوردار است؛ به‌طوری‌که اگرچه مختصر است، خلاصة فلسفة ابن‌سینا نیست؛ بلکه ابن‌سینا در این کتاب بر آن است تا ماقبل‌الطبیعة خود را ارائه‌کند. او در این راستا به بیان آن دسته از مباحث فلسفی می‌پردازد که صرفاً به‌روش عقلی و بدون نیاز به مراجعه به طبیعت، و بنابراین پیش از آشنایی با طبیعیات و صرفاً برمَبنای مفاهیم و گزاره‌های پیشین و عقلی قابل‌طرح باشند. منطق و طبیعیات این کتابْ مبانی ماقبل‌الطبیعة آن را پایه‌گذاری‌می‌کند؛ به‌طوری‌که در آن‌ها از مباحث زبانی و تجربی صرف‌نظرشده‌است. در این راستا بحث از انسان معلق و معرفت نقشی اساسی و مبنایی در طرح ماقبل‌الطبیعة اشارات ایفامی‌کند؛ براین‌اساس ابن‌سینا در نمط سوم اشارات معرفت‌شناسی عقل‌گرایانة خود را پایه‌ریزی‌می‌کند و در ادامه به بیان فلسفة پیشین عقلی‌ ماقبل‌الطبیعة خود می‌پردازد که شامل اثبات واجب‌الوجود، صفات او، فعل بی‌واسطة او و نظام عقول و افلاک است. در نمط‌های پایانیِ اشارات نیز سعادت همان انسان معلق یا عقل مجرد تبیین‌می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Pre-Physics of the Flying Man: Re-reading Avicenna’s Rationalist Philosophy in al-Ishārāt wa-l-Tanbīhāt

نویسنده [English]

  • Ahmad Hosseini
Associate Professor, Department of Philosophy and Islamic Wisdom, University of Shahid Madani of Azerbaijan, Tabriz, East Azerbaijan, Iran
چکیده [English]

This paper offers a new reading of Avicenna’s al-Ishārāt wa-l-Tanbīhāt. It argues that this work, despite its brevity, is not a mere summary of Avicenna’s philosophy but rather his attempt to present a distinctive “pre-physics” or a purely rational metaphysics. In al-Ishārāt, Avicenna deliberately engages with philosophical questions that can be addressed solely by rational analysis, without recourse to empirical observation or the study of nature. Thus, logic and physics in this work serve primarily as methodological foundations for a metaphysics established a priori. The metaphysical discussions in al-Ishārāt include topics such as self-awareness, the proof of the Necessary Existent, its attributes, and its acts. Within this framework, the thought experiment of the “Flying Man” plays a central role in grounding Avicenna’s rationalist epistemology and his pre-natural metaphysics. Beginning in the third namat, Avicenna articulates his rationalist approach, which develops into a metaphysical system encompassing the proof of the Necessary Existent, its attributes, its immediate causation, and the emanative order of intellects and celestial spheres. In the later namats, Avicenna also discusses human felicity, which he identifies with the perfection of the Flying Man or the intellect in its disembodied state.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Necessary Existent
  • self-awareness
  • logic
  • physics
  • metaphysics
  • rationalism
  • mysticism

نسخة اولیه و خلاصة مقالة حاضر با عنوان «The Printaphysics of the Flying Man: Towards a New Reading of Avicenna’s al-Isharat wa al-Tanbihat» در «همایش بین‌المللی انسان شناسی در حکمت ابن‌سینا» ارائه‌شده‌است که بهمن‌ماه سال 1400 در مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار گردید

مراجع

ابن‌سینا، ابوعلی (1404 الف). الشفاء )الالهیات( (سعید زائد، به‌تصحیح). قم: مکتبة آیة اللّٰه المرعشی.
ابن‌سینا، ابوعلی (1404 ب). الشفاء )الطبیعیات( (سعید زائد، به‌تصحیح). قم: مکتبة آیة اللّٰه المرعشی (چاپ دوم).
ابن‌سینا، ابوعلی (1405ق). الشفاء )المنطق، البرهان) (ابراهیم مدکور، به‌تصحیح). قم: مکتبة آیة اللّٰه المرعشی.
ابن‌سینا، ابوعلی (1363). المبدأ و المعاد (عبدالله نورانی، به‌تصحیح). تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی.
ابن‌سینا، ابوعلی (1370). الهیات نجات (سید یحیی یثربی، به‌ترجمه). تهران: انتشارات فکر روز (نشر اثر اصلی 1331ه.ق.)
ابن‌سینا، ابوعلی (1371). المباحثات (محسن بیدارفر، به‌تحقیق). قم: انتشارات بیدار.
ابن‌سینا، ابوعلی (1375). الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة.
ابن‌سینا، ابوعلی (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات (محمدتقی دانش‌پژوه، به‌تصحیح). تهران: انتشارات دانشگاه تهران (چاپ دوم).
ابن‌سینا، ابوعلی (1383 الف). الهیات دانشنامهٔ علائی (محمد معین، به‌تصحیح). همدان و تهران: دانشگاه بوعلی سینا و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی (چاپ دوم).
ابن‌سینا، ابوعلی (1383). منطق دانشنامهٔ علائی (محمد معین و محمد مشکوة، به‌تصحیح). همدان: دانشگاه بوعلی سینا (چاپ دوم).
ابن‌سینا، ابوعلی (1391). التعلیقات (سید حسین موسویان، به‌تصحیح). تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه.
ابن‌سینا، ابوعلی (1393). الاشارات و التنبیهات (محمود شهابی، به‌تصحیح). تهران: انتشارات دانشگاه تهران (چاپ سوم).
احمدی سعدی، عباس (1385). معقولات ثانیة فلسفی از دیدگاه مشائیان. علوم اسلامی. 1 (3)، 66-51.
ارسطو (1369). دربارهٔ نفس (علی‌مراد داوودی، به‌ترجمه). تهران: حکمت (چاپ سوم).
ایناتی، شمس (1389). «ابن‌سینا، تاریخ فلسفهٔ اسلامی» (ج1) (زیر نظر دکتر سید حسین نصر و الیور لیمن) (مهدی قوام صفری، به‌ترجمه). تهران: انتشارات حکمت (چاپ چهارم).
بهشتی، احمد (1386). تجرید: شرح نمط هفتم از کتاب الاشارات و التنبیهات شیخ‌الرئیس ابن‌سینا. قم: بوستان کتاب (چاپ دوم).
بهمنیار، ابن مرزبان سالاری (1375). التحصیل (مرتضی مطهری، به‌تصحیح). تهران: انتشارات دانشگاه تهران (چاپ دوم).
حسینی، سید احمد، و فایدئی، اکبر (1394). بررسی سیر تطور منطق سینوی از منطق نه‌بخشی به منطق ده‌بخشی. آینهٔ معرفت، 15(45)، 147-129.
حسینی، سید احمد (1395). خوانشی نو از جایگاه بحث از امکان در نمط پنجم اشارات. فلسفه، 14(26)، 32-21.
حسینی، سید احمد (1396). خوانشی نو از جایگاه بحث از زمان در نمط پنجم کتاب الاشارات و التنبیهات ابن‌سینا. حکمت سینوی، 21(57)، 45-27.
حسینی، سید احمد (1397). جایگاه علم‌النفس از منظر ارسطو و ابن‌سینا. پژوهش‌های فلسفی، 12(22)، 43-29.
حسینی، سید احمد، و تبریزی، مریم (1399). دیدگاه ابن‌سینا دربارۀ مفاهیم فلسفی؛ معقول اولی یا معقول ثانی. فلسفه، 18(35)، 42-23.
خوانساری، محمد (1370). فلسفه در ایران (ابن‌سینا و حکمت مشاء). تهران: انتشارات حکمت.
دیباجی، سید محمدعلی (1385). نوآوری‌های ابن‌سینا در علم‌النفس. پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی، 8 (29)، 89-53.
سالم، مریم (1394). اثبات علیت در خارج از دیدگاه ارسطو و ابن‌سینا. حکمت سینوی، 19(54)، 22-5.
فارابی، ابونصر محمد (1995). آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها (علی بوملحم، به‌تصحیح). بیروت: دار و مکتبة الهلال.
فرامرز قراملکی، احد (1373). الاشارات و التنبیهات سرآغاز منطق دوبخشی. آینهٔ پژوهش، 4(24) 50-38.
مطهری، مرتضی (1387). شرح مبسوط منظومه. قم: مؤسسة فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
ملکشاهی، حسن (1350). اشارات و تنبیهات ابن‌سینا. مقالات وبررسی‌ها، 3 (5 و 6)، 72-57.
یزدان‌پناه، یدالله (1391). حکمت اشراق (ج1). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
Avicenna (1977). Liber de philosophia prima sive scientia divina (S. van Riet & Gérard Verbeke, ed.) Leiden: Brill.
Avicenna (2002). Metafisica. La scienza delle cose divine (al-Ilâhiyyât) dal Libro della Guarigione (Kitāb al-Shifā’), Traduzione dall’arabo, introduzioni, note e apparati di Olga Lizzini; Prefazione, revisione del testo latino e cura editoriale di Pasquale Porro. Milano: Bompiani.
Avicenna (2005). The Metaphysics of the Healing: A parallel English-Arabic text (al-Ilahiḥyāt min al-Shifāʾ) (Michael E. Marmura, Trans.). UT: Brigham Young University Press.
Marmura, E. Michael (1986) Avicenna’s Flying Man in Context. The Monist, 69, (issue 3), 383-395.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 29، شماره 73
خرداد 1404
صفحه 25-51

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار