نقد برداشت غزالی از عبارات ناظر به شراب‌خواری ابن‌سینا

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، خراسان رضوی، ایران

2 دانشجوی دکترای فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، خراسان رضوی، ایران.

10.30497/ap.2025.247875.1727

چکیده

غزالی از مخالفان بزرگ و نامدار فلسفه است. او تلاش خود را برای مقابله با فلسفه و فلاسفه ازطریق نقد نظری و عملی، اثبات تهافت درونی، نقدهای بیرونی و ارزیابی شخصیت و رفتارهای فیلسوفان به‌کارگرفته‌است. او در برخوردی روان‌شناختی ابن‌سینا را ـ که نمایندة رسمی جریان تفکر فلسفی عصر او  به‌حساب‌می‌آید ـ به بی‌اعتنایی به احکام شریعت و ارتکاب برخی معاصی ازجمله شرب خمر متهم‌کرده‌است. این شیوه بر تودة مردم که تابع احساسات و عواطف‌اند و محبت و نفرت آن‌ها در پذیرش و انکار افکار نقشی اساسی دارد، بسیار اثر‌گذار است. بخشی از ادعا و دلیل غزالی در این زمینه ناظر به عباراتی است که از خود ابن‌سینا یا دربارة او نقل‌شده‌است. مسئلة تحقیقْ بررسی میزان دلالت و اعتبار این نحوه استناد در اثبات مدعای موردنظر است. در این مقاله به‌روش تحلیلی ادلّه و عبارات ادعاشده تجزیه و تحلیل‌شده‌ و نشان‌داده‌شده‌است که: 1) دراین‌باره گزارش‌های مورداستناد گرفتار تعارض و تهافت در محتوا است. در این گزارش‌ها ابن‌سینا در حل مسائل علمی به نماز و قرآن و معنویت و التجاء به درگاه خدا معتقد است و بلافاصله بعد از بازگشت از مسجد به ارتکاب شرب خمر اقدام‌می‌کند؛ 2) لفظ «مشروب» و «شراب» میان «شراب، شیره، آبمیوه و معجون» مشترک است و ترجیح شراب انگوری دلیل موجهی ندارد؛ 3) آراء فقهی در حرمت و حلیت برخی اقسام شراب، مانند شراب خرما، و شرایط آن‌ها مختلف است و مطابق قرائن و شواهد، در فقه رایج آن زمان مشروب مورداستفادة ابن‌سینا و دیگران حرمت نداشته‌است؛ بنابراین جهات برداشت غزالی محلّ تأمل و تردید است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Criticism of Al-Ghazali's interpretation of Ibn Sina's statements regarding Wine consumption

نویسندگان [English]

  • gholamali moghaddam 1
  • mohammad mahdi salami 2
1 Assistant Professor, Department of Philosophy and Theology, Razavi University of Islamic Sciences
2 razavi un
چکیده [English]

Al-Ghazali is a famous opponent of philosophy. He has made every effort to confront philosophy and philosophers through theoretical and practical criticism, proving internal hypocrisy, external criticism, and evaluating the personality and behaviors of philosophers. For example, in an emotional and psychological approach, Al-Ghazali has accused Ibn Sina, who is considered the official representative of the philosophical thought of his era, of ignoring the rules of the Sharia and committing some sins, including drinking wine. This method has a great impact on the masses of people who are subject to feelings and emotions and their love and hatred play a fundamental role in accepting and rejecting ideas. Part of Al-Ghazali's claim and argument in this regard refers to statements that have been quoted from Ibn Sina himself or about him. Now the question is whether Al-Ghazali was wrong in this perception, judgment, and accusation of drinking wine against Ibn Sina? In this article, we have analyzed his alleged statements using an analytical method and shown that Ghazali's interpretation is a matter of reflection and doubt from various aspects, such as the conflict and ambiguity in the content, the verbal similarity of "drink" and "wine", and the neglect of the differences in jurisprudential opinions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ghazali
  • criticism of philosophy
  • criticism of Ibn Sina
  • accusations against philosophers

مراجع

قرآن کریم (1389) (ناصر مکارم شیرازی، به‌ترجمه). قم: مدرسة الامام علی بن ابیطالب.
نهج البلاغه (1403) (محمد دشتی، به‌ترجمه). مشهد: به نشر.
آسمانی، امید، و ساجدی، علی‌محمد (1389). ملاحظات اخلاق علمی و عملی در زندگی و آثار ابن‌سینا. طب و تزکیه، (76)، 91-82.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1408ق). تاریخ ابن‌ خلدون. بیروت: دار الفکر.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1381). الإشارات و التنبیهات (مجتبی زارعی، به‌تصحیح) قم: بوستان کتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق). دفع المضار الکلیة عن الأبدان الإنسانیة. دمشق: معهد التراث العلمی العربی‏.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا). رسائل. قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا). الرسائل فی الحکمة و الطبیعیات (فی علم الاخلاق‌). قاهره: دار العرب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (2005م). القانون فی الطب. بیروت: دار احیاء التراث العربی‌.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1364). ترجمة الأضحویه (حسین خدیوجم، به‌تصحیح) تهران: اطلاعات.
ابن‌بابویه، محمد بن علی (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن‌قدامه مقدسی، عبدالرحمن بن محمد (بی‌تا). الشرح الکبیر. بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌همام، کمال‌الدین محمد بن عبدالواحد السیواسی (بی‌تا). فتح القدیر. قم: دار الفکر.
ابوسلیمان سجستانی، محمد بن طاهر (۲۰۰4م). صوان الحکمة و ثلاث رسائل (عبدالرحمن بدوی، به‌تحقیق) پاریس: دار بیبلیون.
باغستانی، اسماعیل (1386). نیم‌نگاهی به زندگی و سیرت اخلاقی ابن‌سینا. اخلاق کاربردی، ۳ (9 و 10)، 237-224.
بیهقی، علی بن زید (1390). تتمة صوان الحکمة (محمد شفیع، به‌تصحیح). تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران.
جمال‌الدین الرومی البابرتی، محمد بن محمد بن محمود (بی‌تا). العنایة شرح الهدایة. قم: دار الفکر.
جوزجانی، ابوعبید (1331). سرگذشت ابن‌سینا. تهران: انجمن دوستداران کتاب.
خلیلی، اکرم، و اکبری، رضا (1387). ابن‌سینا فیلسوف عقل ‌ـ ایمان‌گرا. حکمت سینوی، ۱۲(۳۹)، 94-81.
سلطانی کوهانستانی، مریم، و مرتضی، شجاری (1391). نقش تهذیب نفس در معرفت‌شناسی سینوی. حکمت سینوی، 16(47)، 130-111.
سخایی، سیده مژگان (1391). «سعادت از نگاه ابن‌سینا و آگوستین: مطالعه‌ای مقاسیه‌ای». حکمت سینوی، 16(47)، 109-89.
الشیبانی، عبدالله بن احمد بن حنبل (1406ق). السنة (محمد سعید سالم القحطانی، به‌تحقیق). دمام: دار ابن القیم.
غزالی، محمد بن محمد (1382). تهافت الفلاسفة. (دنیا سلیمان، به‌تحقیق). تهران: شمس تبریزی.
غزالی، محمد بن محمد (1993م). المنقذ من الضلال و الموصل إلی ذی العزة و الجلال (بو ملحم علی، به‌تحقیق) بیروت: دار و مکتبة الهلال.
غزالی، محمد بن محمد (1416ق). مجموعة رسائل الإمام الغزالی. بیروت: دار الفکر.
غزالی، محمد بن محمد (1406ق). جواهر القرآن، تحقیق محمد رشید رضا القبانی. بیروت: دار إحیاء العلوم.
مرغینانی، علی بن ابی‌بکر (۱۴۱۷). الهدایة شرح بدایة المبتدی (احمد نعیم‌ اشرف‌ نور، به‌تصحیح) کراچی: إدارة القرآن و العلوم الإسلامیة.
مقدم، غلامعلی، و سلامی، محمدمهدی (1402). نقد و بررسی مواجهة جدلی غزالی در نسبت ضعف ایمان و شرب خمر به فلاسفه. شیعه شناسی، 21(83)، 196-177.
نصرتی، کمال؛ نوروزی، رضاعلی؛ میرشاه جعفری، سید ابراهیم؛ و بختیار نصرآبادی، حسن‌علی (1393) اهداف تربیت از نگاه ابن‌سینا. حکمت سینوی، 18(51)، 126-115.
نصر، سید حسین (1382). غزالی حکیم معاند فلسفه (در مجموعة جاودان خرد) (سید حسن حسینی، به‌اهتمام). تهران: سروش.
وزارت اوقاف کویت (۱۴۱۴ق). الموسوعة الفقهیة. کویت: دولة الکویت وزارة الأوقاف و الشؤون الاسلامیة.
طبری، محمد بن جریر (1373). تاریخ‌نامهٔ طبری (دوران اسلامی). تهران: البرز.
مصطفوى، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
حلبی، علی‌اصغر (1376). تاریخ علم کلام در ایران و جهان‏. تهران: اساطیر.
حکمت سینوی (مشکوه النور)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 28 تیر 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار