بررسی تعامل نفس و بدن در سیر کمال نفس ازنظر ابن‌سینا با محوریت قصیده‌ی عینیه

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فلسفه وکلام اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

2 دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد فلسفه وکلام، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

4 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران .

چکیده

قصیده‌ی عینیه یکی از آثار تمثیلی و منظوم ابن‌سینا، اثری فلسفی است که به بررسی رابطه‌ی نفس و بدن رداخته و جنبه‌های مختلف آن را تحلیل‌کرده‌است. در این اثر سه جایگاه برای نفس و بدن در مسیر کمال نفس ترسیم‌شده‌است. جایگاه نخست به پیوند نفس و بدن اختصاص دارد و به مبانی فلسفی این تعلق می‌پردازد. این مبانی نشان‌می‌دهد که بدن به‌عنوان ابزاری برای فعالیت‌های نفس، نقشی حیاتی در آغاز حرکت کمالی آن دارد. جایگاه دوم به نقش دوگانه‌ی بدن می‌پردازد. ابن‌سینا بیان‌می‌کند که از یک ‌سو نفس به بدن متمایل است و به‌همین‌خاطر از مکتب گنوسی‌ـ که بدن را بی‌ارزش می‌داند‌ـ فاصله‌می‌گیرد؛ از سوی ‌دیگر به‌دلیل علاقه‌ی ذاتی نفس به عقل، بدن را ابزاری محدودکننده قلمدادمی‌کند و از آن فاصله‌می‌گیرد. این تعارضْ نشان‌دهنده‌ی طبیعت دوگانه‌ی ارتباط نفس و بدن است. جایگاه سوم به ترک بدن و صعود نفس اختصاص دارد که در آن، نفس از قیدهای جسمانی رهایی می‌یابد و به‌سوی کمال مطلق حرکت‌می‌کند. این مرحلهْ نماد جدایی کامل نفس از بدن و دستیابی به درجات بالای عقلانی است. در این مقاله تلاش‌شده‌است تا ضمن بررسی دقیق هر جایگاه، مبانی فلسفی مرتبط نیز به‌صورت جامع تحلیل شود. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی‌ـ‌تحلیلی است و بر پایه‌ی تفسیر آثار فلسفی ابن‌سینا شکل‌گرفته‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating Relationship between the Soul and the Body in the Process of Perfection from Ibn Sina's Perspective with Focusing on the Eyniyyeh_Ode

نویسندگان [English]

  • ennollah khademi 1
  • raheleh ebrahimi 2
  • ali ghanavati 3
  • asmaa esaghinasab 4
1 Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Shahid Rajaee University, Tehran, Iran.
2 . MA in Philosophy and Theology, Shahed University, Tehran, Iran.
3 Ph.D. student in Philosophy and Theology, Shahid Rajaee University, Tehran, Iran.
4 Ph.D. student in Philosophy and Theology, Shahid Rajaee University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The Eyniyyeh_Ode , one of Avicenna's allegorical and poetic works, is a philosophical piece that examines the relationship between the soul and the body and analyzes its various aspects. This work outlines three stages in the soul's journey toward perfection. The first stage focuses on the connection between the soul and the body, explaining the philosophical foundations of this bond. These foundations highlight the body's essential role as an instrument for the soul's initial activities in its journey toward perfection. The second stage addresses the dual nature of the body. On the one hand, the soul is inclined toward the body, distancing itself from the Gnostic school that devalues the body. On the other hand, due to the soul's intrinsic attraction to intellect, it perceives the body as a limiting factor and distanced from  it. This duality illustrates the complex interaction between the soul and the body. The third stage pertains to the soul's detachment from the body and its ascension, symbolizing the soul's ultimate liberation from physical constraints and its attainment of absolute intellectual perfection.The present article aims to thoroughly examine each stage through analyzing its underlying philosophical principles. The research method employed is descriptive-analytical and is based on an interpretation of Avicenna's philosophical works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the soul
  • the body
  • process of perfection
  • Eyniyyeh_ode

مراجع

قرآن کریم
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1331). حی بن یقظان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی 
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1381). اشارات و تنبیهات. قم: بوستان کتاب.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (2007). رسالة فی احوال نفس. پاریس: دار بیبلیون.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1363). مبدأ و معاد. تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران. 
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1371). المباحثات (محسن بیدارفر، به‌تحقیق). قم: بیدارفر.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1375). کتاب نفس شفا. قم: مکتب الأعلام الاسلامی. 
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1382). اضحویه فی المعاد. تهران: شمس تبریزی. 
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404). تعلیقات. قم: مرکز نشر مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1405ق). طبیعیات شفا (جلد 2). قم: کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1978م). انصاف. کویت: وکالة المطبوعات.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (بی‌تا). رسائل بیدار. قم: انتشارات بیدار. 
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (بی‌تا). معراج‌نامه. رشت: مطبعة عروة الوثقی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1379). نجات. تهران: مؤسسه‌ی چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
افلاطون (1366). مجموعه رسائل (جلد 1) (لطفی‌، به‌ترجمه‌). تهران: انتشارات خوارزمی.
ارسطو (1378). درباره‌ی نفس (‌علی‌مراد داوودی،‌ به‌ترجمه). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 
اسدی، رقیه؛ نظریانی، عبدالناصر؛ و مظفری، علیرضا (1401). حکایت هجران، از ورقاء تا طوطی (بررسی مقایسه‌ای مقوله‌ی هبوط روح در قصیده‌ی عینیه‌ی ابن‌سینا و مثوی طاقدیس ملااحمد نراقی)، شعرپژوهی (بوستان ادب)، 14(52)، ۲۸-۱.
اقبال آشتیانی، عباس، و رئوفی مهر، محمد (1333). شرح قصیده‌ی عینیه‌ی ابن‌سینا. مجله‌ی ادبیات دانشگاه تهران، ۱(۴)، 20-14. 
اکبریان، رضا، و اسلامی، ادریس (1390). مسئله‌ی حدوث نفس از دیدگاه ابن‌سینا و توماس آکوئینی.
فصلنامه‌ی تخصصی فلسفه و کلام، (4)، 54-29. 
آشتیانی اقبال، عباس، و رئوفی مهر، محمد (1403). ترجمه و شرح قصیده‌ی عینیه ابن‌سینا از شارحی
ناشناس در قرن هفتم هجری. تهران: نشر نور اشراق (چاپ اول).
بزرگی، سید عابدین (1397). بررسی رابطه‌ی نفس و قوا از منظر ابن‌سینا. آموزه‌های فلسفه‌ی اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، (22)، 22-3.
جلالی، علیرضا (1384). ساختار گنوسی قصیده‌ی عینیه. نامه‌ی مفید، ج1، (50)، 102-85.
جلالی، علیرضا (1384). مقایسه‌ی قصیده‌ی عینیه‌‌ی ابن‌سینا با بیژن و منیژه فردوسی. نشریه‌ی پیک نور، (۱۲)، 82-96. 
خُلیف، فتح‌الله (1974). ابن‌سینا ومذهبه فی النفس. بیروت :جامعة بیروت العربیة. 
دهقان، ام‌کلثوم (1385)، نفس از دیدگاه شیخ‌الرئیس با تأکید بر قصیده‌ی عینیه. (پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت معلم، تهران، ایران. 
رحیم‌پور، فروغ (1393)، تحلیلی بر نقش بدن در ابتدا و انتهای حیات دنیوی از منظر ابن‌سینا، فصلنامه‌ی اندیشه‌ی دینی شیراز، (4)، 32-3.
رئوفی مهر، محمد (1385). ترجمه‌ی قصیده‌ی عینیه، حافظ مهر، (35)،4۱-4۰.
سمیع‌زاده، رضا (1390). پژوهشی پیرامون عینیه‌ی ابن‌سینا و نی‌نامه‌ی مولانا، فصلنامه‌ی لسان مبین، ۲(۴)، 44-59. 
سیاوشی، صابره، و قربانی، شهلا (1397). سنجش محتوایی و ساختاری دو قصیده‌ی عینیه‌ی ابن‌سینا و عینیه‌ی محمدرضا حکیمی. نشریه‌ی پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، (۳۴)، 142-1۱۵.
عبدالهی، محمدعلی، و نورایی، فاطمه (1402)، نظریه‌ی دوجنبه‌ای نفس و بدن، پژوهش‌های هستی‌شناختی، ۱۲(23)، 223-244.
فتح‌اللهی، علی، و نظری، علی (1387). نمادانگاری قصیده ابن‌سینا و بازتاب آن در اندیشه‌ی عارفان مسلمان، فصلنامه‌ی پژوهشی زبان و ادب فارسی، (۱۴)، ۱-۲۶.
هادی‌نا، محبوبه (1388). مکاتب گنوسی: خواستگاه و اعتقادات، پژوهشنامه‌ی ادیان، ۳(۵)، 146-117.
میرزامحمد، علیرضا (1389). مبنای فکری ابن‌سینا در شکل‌گیری قصیده‌ی عینیه، مجله‌ی کهن ادب پارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1(2)، 141-127.
نجمی‌نژاد، نعیمه، و رضایی، مرتضی (1402). بررسی و نقد نظریه‌ی این‌همانی ذهن و بدن در فلسفه‌ی ذهن و مقایسه‌ی آن با دیدگاه ملاصدرا درباره‌ی رابطه‌ی نفس و بدن، پژوهش‌های هستی‌شناختی، ۱۲(24)، 656-635.
Alwishah, Ahmed )2006(. avicennas philosophy of mind:self-intentionalـawareness. Los Angeles: Doctoral Dissertation university of California.
Browne, Edward Granville (2013). A Literary History of Persia: 4 Volume Set. Routledge.
Corbin, Henry (1988). Avicenna and the visionary recital. New Jersey city: Princeton university press.
Mayer, Toby (2016). avicennas allegory on the soul. London: I.B.Tauris publisher (in association with the institute of Ismaili studies).
Heath, Peter (1992). allegory and philosophy in Avicenna. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Mayer, T., & W. Madelung (2015). Avicenna's Allegory on the Soul: An Ismaili Interpretation. London:  Bloomsbury Publishing.
Stroumsa, S. (1992). Avicenna's Philosophical Stories: Aristotle's Poetics Reinterpreted. Arabica, (39),183-206.
Nasr, S. H. (1978). An introduction to Islamic cosmological doctrines. New York: State University of New York Press.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 28، شماره 72
دوفصلنامه علمی حکمت سینوی در ارزیابی کمیسیون نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1402؛ موفق به اخذ رتبه "الف" شده است. «این نشریه با همکاری انجمن‌علمی فلسفۀ دین ایران منتشر می‏‌شود».
اسفند 1403
صفحه 115-136

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار