ادراک حسی و مسئله خطا نزد ارسطو و ابن‌سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

10.30497/ap.2024.246209.1682

چکیده

ادراک حسی یکی از حوزه‌­های جدید فلسفه معاصر است که ناظربه شناسایی متعلَّق اصلی ادراک حسی و امکان تصور متعارف از ادراک حسی است. محور مسئله ادراک حسی، خطای حسی و توهم است؛ به‌نحوی‌که پاسخ به اشکال خطای حسی و توهم، تعیین‌کننده پاسخ ما به متعلَّق حقیقی ادراک حسی خواهدبود. ارسطو و مشّائیان مسلمان، به‌ویژه ابن‌سینا، به خطای حسی توجه‌کرده‌اند؛ اما در راستای تعیین حقیقت ادراک حسی آن را مبنا قرارنداده‌­اند. ما در این مقاله باتکیه‌بر ‌استدلالِ بر خطای حسی نشان‌داده‌ایم که در آثار ارسطو از خطای حسی دو معنا وجوددارد که به دو برداشت راجع‌به حقیقت ادراک حسی منجر می‌شود. معنای متضمّن داده حسی منجر به پذیرش رئالیسم غیرمستقیم و معنای متضمّن خود شیء مادی منجر به پذیرش رئالیسم مستقیم می‌گردد. مفسران و فیلسوفانِ پس از ابن‌سینا، به‌ویژه خواجه نصیر، اغلب با درنظرگرفتن چیزی شبیه به تفسیر داده حسی، نوعی رئالیسم غیرمستقیم را از دیدگاه‌های ابن‌سینا ترویج‌کرده‌اند که تحت عنوان «وجود ذهنی» پذیرفته‌شده‌است. ما نشان‌داده‌ایم که با نظر به ملاحظات فخر رازی، تفسیر شیء مادی از خطای حسی در ابن‌سینا نیز همچون ارسطو ممکن است؛ ازاین‌رو نوعی رئالیسم مستقیم را می‌توان به ابن‌سینا نسبت‌داد که با مادی دانستن ادراک حسی و خیالی در فلسفه ابن‌سینا نیز سازگار است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Sense Perception and Illusion in Aristotle and Ibn Sina

نویسندگان [English]

  • Hamid Hasani 1
  • Marziyeh Pourfallah 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Azarbaijan Shahid Madani University, Tabriz, Iran.
2 M.A. in Islamic Philosophy and Theology, Azarbaijan Shahid Madani University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

The perception is one of the new fields of contemporary philosophy, which focuses on the main object of perception and the possibility of ordinary conception of perception. The core of the problem of perception is illusion and hallucination; In such a way that the response to the problem of illusion and hallucination is considered to determine our response to the true object of perception. Aristotle and Muslim Peripatetic Philosophers, especially Ibn Sina, paid attention to sensory error, but they did not consider it as a basis for the theory of perception. In this paper, relying on the argument of sensory error, we show that there are two meanings of sensory error in Aristotle, which lead to two conceptions of perception: The meaning that requires the sense data interpretation leads to the acceptance of indirect realism, and the meaning that requires the material object interpretation leads to the acceptance of direct realism. Commentators and philosophers after Avicenna, especially Tousi, often considering something similar to sense data interpretation, have promoted a kind of indirect realism interpretation from Avicenna’s views, which has finally been accepted as the theory of mental existence. We show that according to Razi’s considerations, it is possible to interpret a material object interpretation for sensory error in Ibn Sina, just like Aristotle, and therefore, a kind of direct realism can be attributed to Ibn Sina, which is consistent with sensory and imaginary perception being material in Ibn Sina’s philosophy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aristotle
  • Ibn Sina
  • sensory perception
  • error
  • sense data interpretation
  • material object interpretation
  • indirect realism
  • direct realism

مراجع

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1356). کتاب الانصاف (عبدالرحمن بدوی، ویراستار) در ارسطو عند العرب. کویت: وکاله المطبوعات.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1363). المبدا و المعاد. تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1375 الف). النفس من کتاب الشفاء. حسن‌زاده الآملی، قم: مرکز النشر التابع لمرکز الإعلامی الإسلامی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1375 ب). اشارات و تنبیهات. قم: نشر بلاغه.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1377). رساله الحکومه فی ابطال حجج المثبتین للماضی مبدأ زمانیا در ضمن رساله حدوث العالم. تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1379). النجاه من الغرق فی بحر الضلالات. تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1383). طبیعیات و دانشنامه علایی. همدان: دانشگاه بوعلی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1386). رساله فی النفس. پاریس: انتشارات بیبلیون.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1400ق). رسائل ابن‌سینا، قم: انتشارات بیدار.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1404ق الف). الشفاء - الطبیعیات. قم: کتابخانة عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1404ق ب). التعلیقات. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1405ق). الشفاء- المنطق. قم: کتابخانة عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
پارسایی، جواد؛ گرجیان، محمدمهدی؛ و عبدی، حسن (1401). تحلیل و بررسی چالش‌ها و راه‌حل‌های مسئلة «خطای حسی» در حکمت اسلامی. آموزه‌های فلسفة اسلامی، 17(30)، 79-104.
رازی، فخرالدین (1377). شرح عیون الحکمه. تهران: مؤسسة الصادق.
رازی، فخرالدین (1384). شرح اشارات و تنبیهات. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
رازی، فخرالدین (1411 الف). المحصل. قاهره: مکتبه دار تراث.
رازی، فخرالدین (1411 ب). المباحث المشرقیه. قم: انتشارات بیدار.
رحیم‌پور، فروغ السادات؛ و زارع، فاطمه (1394). رازگشایی وقوع خطا در ادراکات حسی در اندیشة خواجه نصیرالدین طوسی و علامه طباطبایی، حکمت معاصر، 6(1)، 41-65.
شهیدی، سعیده سادات (1397). نگاهی نو به امکان شناسایی ذات در فلسفه ابن‌سینا. حکمت سینوی (مشکوه النور)، 22(60)، 71-85.
شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1417). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
طباطبایی، محمدحسین (1404). نهایه الکحمه. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
طباطبایی، محمدحسین (1390). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا.
طوسی، نصیرالدین (1359). نقد المحصل. تهران: دانشگاه تهران و دانشگاه مکگیل.
طوسی، نصیرالدین (1375).  شرح الإشارات و التنبیهات (مع المحاکمات). قم: نشرالبلاغه.
طوسی، نصیرالدین (۱۴۰۷). تجرید الإعتقاد. تهران: مکتب الإعلام الإسلامی، مرکز النشر.
فارابی، محمدبن‌محمد (1374).  آراء اهل مدینه فاضله. بیروت: دار مکتبه الهلال.
فارابی، محمدبن‌محمد (1375).  احصاء العلوم. بیروت: دار مکتبه الهلال.
فارابی، محمدبن‌محمد (1408).  المنطقیات. قم: کتابخانة عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
مختاری، محمدحسین (1399). بررسی مقایسه‌ای نظر ارسطو، ابن‌سینا و ملاصدرا دربارة کارکرد ادراک حسی و میزان معرفت‌بخشی آن. حکمت صدرایی، 8(16)، 203-214.
میررحیمی، فاطمه؛ سعیدی مهر، محمد؛ و کریم‌زاده، امید (1399). بازسازی استدلال خطای ادراکی برای اثبات نظریة وجود ذهنی با نظر به ادلة نظریة داده‌های حسی. پژوهش‌های معرفت‌شناختی، 19(9)، 7-23.
ورزدار، کرامت؛ قراملکی احد، فرامرز؛ کشفی، عبدالرسول (1400). بررسی و مقایسة آرای ارسطو و فارابی در مسئلة خطای حسّی. فلسفه و کلام اسلامی، 54(1)، 246-227.
Aristotle (1984). The Complete Works of Aristotle Vol. I Rev Jonathan Barnes (ed) (p. 25). Princeton: Princeton University Press.
Ayer, Alfred Jules (1940). The Foundations Of Empirical Knowledge. London, England: Macmillan.
Block, Irving (1961). Truth and error in Aristotle's theory of sense perception. Philosophical Quarterly, 11(42), 1-9.
Broad, C. D. (1923). Scientific Thought. Paterson, N.J. : Routledge and Kegan Paul.
Caston, Victor (1996). Why Aristotle Needs Imagination. Phronesis, 41(1), 20-55.
Caston, Victor (1998). Aristotle and the Problem of Intentionality. Philosophy and Phenomenological Research. 58(2), 249-298.
Crane, Tim & French, Craig (2021). The Problem of Perception. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2021 Edition), Edward N. Zalta (ed.).
https://plato.stanford.edu/archives/fall2021/entries/perception-problem.
Chisholm, R, (1957), Perceiving: A Philosophical Study, Ithaca: Cornell University Press
Coates, Paul (2015) Review of Mark Kalderon, Form Without Matter. Philosophy 91: 600-605.
Esfeld, Michael (2000). Aristotle’s Direct Realism In De Anima. Review of Metaphysics, 54(2), 321 - 336.
Everson, S. (1995). Proper Sensibles and Καθ᾽ Αὑτά Causes. Phronesis, 40(3), 265–292.
Hicks, R. D. & Aristotle (eds.) (1907). Aristotle: De Anima. Cambridge: Cambridge University.
Kalderon, Mark (2015). Form Without Matter: Empedocles and Aristotle on Color Perception. Oxford: Oxford University Press.
Kalderon, Mark, (2011), Color Illusion, Noûs, 45: 751–775.
Martin, M. (1998). Perception. In The Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. Retrieved 12 Mar. 2022, from https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/perception/v-1
Matthen, Mohan (2019). Is the Eye Like What It Sees? A Critique of Aristotle on Sensing by Assimilation. Vivarium, 57 (3-4), 268-292.
Modrak, D. K. (1986). Chapter Seven. Proceedings of the Boston Area Colloquium of Ancient Philosophy, 2(1), 209-236.
Moore, G. E.  (1910), “Selected Writings”, edited by Thomas Baldwin London: Routledge. 45–58.
Moore, G. E. (1919), Some judgements of perception. Proceedings of the Aristotelian Society, 19:1--29.
Price, Henry Habberley (1932). Perception. Westport, Conn.: Methuen & Co..
Robinson, Howard (1994). Perception, London: Routledge.
Scheiter, Krisanna, M. (2012). Images, Appearances, and Phantasia in Aristotle. Phronesis, 57(3), 251-278.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 28، شماره 71
فروردین 1403
صفحه 253-275

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار