روش‌های تربیت عقلانی از نگاه ابن‌سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 دانشیارگروه علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

3 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

10.30497/ap.2024.245943.1670

چکیده

انسان به‌عنوان موضوع تربیت دارای تعقل و تفکر است و تفکر از ویژگی‌های بنیادین و ذاتی انسان و وجه تمایز او از سایر موجودات است. یکی از عوامل مؤثر در تعلیم و تربیت پرورش و تقویت نیروی عقل است؛ به‌همین‌دلیل در اندیشه­‌های اسلامی به تربیت عقلانی جدّاً توجه‌شده‌است. هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین روش‌های تربیت عقلانی در اندیشه ابن‌سینا است. برای دستیابی به این هدف از روش توصیفی‌ـ تحلیلی استفاده‌شده‌است. جامعة تحقیق شامل آثار ابن‌سینا است که از میان آن‌ها مطالب مرتبط با مبانی فلسفی‌ـ تربیتی، روش‌های تربیت عقلانی به‌صورت هدفمند انتخاب‌شده‌اند. یافته‌ها حاکی از آن است که روش‌های تربیت عقلانی باید در امتداد اهداف و اصول و مطابق با آن‌ها باشد و مُتِرَبیان را جهت انتخاب راه عقلانی صحیح و غنی‌سازی مراتب عقل تا رسیدن به هدف غایی تربیت عقلانی‌ـ ‌که همان قُرب الهی است‌ـ هدایت‌کنند. این روش‌ها شامل پرورش خلاقیت (ایجاد فضای خلاق)، پرورش تعقل ( با بازی و گفت‌وگوی استدلالی)، گفت‌وگوی پرسش‌محور، مشارکت‌جویی، مهار طغیان‌های نفسانی، شهود عقلی و روش پارسایی بودند که شناسایی و تبیین‌شدند. به‌کارگیری روش‌های فوق‌الذکر می‌تواند در بسترسازی و هموارکردن تربیت عقلانی در نظام آموزشی مؤثر باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Avicenna on the Methods of Intellectual Education

نویسندگان [English]

  • Zahra Mohammadi Khoshoei 1
  • Reza Ali Nowrozi 2
  • Foroghalsadat Rahimpoor 3
1 Ph.D student of Philosophy of Education, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 Associate Professor, Department of Educational Sciences, Isfahan University, Isfahan, Iran.
3 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Thought is a fundamental and intrinsic characteristic of humans, setting them apart from other beings. For this reason, one of the influential factors in education is the cultivation and strengthening of the rational faculty. In Islamic philosphy, rational education has also been given serious attention. The main purpose of this research is to explain the methods of rational education in Ibn Sina's philosophical system. To achieve this goal, a descriptive-analytical method has been used. The research population includes the works of Ibn Sina, from which materials related to philosophical and educational foundations and methods of rational education have been purposefully selected. The findings indicate that the methods of rational education should be in line with the goals and principles and in accordance with them, and should guide the learners to choose the correct rational path and enrich the levels of reason until they reach the ultimate goal of rational education -which is divine proximity. These methods include cultivating creativity (creating a creative space), cultivating reason (through play and argumentative dialogue), question-based dialogue, participation, controlling the excesses of the soul, intellectual intuition, and the method of asceticism, which have been identified and explained. The application of the aforementioned methods can be effective in creating a foundation and smoothing the path for rational education in the educational system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • intellectual education
  • question-oriented dialogue
  • emotional outbursts
  • seeking participation
  • Avicenna

مراجع

ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1400). رسائل. قم: انتشارات بیدار.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1403هـ). الإشارات و التنبیهات (محقق نصیرالدین محمد بن‌ محمد بن الحسن الطوسی و قطب‌الدین محمد بن محمد بن ابی‌جعفر الرازی، شارحان) (جلد 2 و 3). بی‌جا: دفتر نشر الکتاب.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1387). ترجمه و شرح کتاب نفس شفاء (محمدحسین ناییجی، مترجم و شارح). قم: انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) (نشر اثر اصلی 405 ه.ق).
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404 ق). التعلیقات (عبدالرحمن بدوی، به‌تحقیق). بی‌جا: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1405ق). منطق المشرقین. قم: منشورات مکتبه آیت‌الله العظمی النجفی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1319). ابن‌سینا و تدبیر منزل (محمد نجمی زنجانی، مترجم). تهران: مجتمع ناشر کتاب
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1360). رسائل (ضیاء‌الدین دری،‌ مترجم). بی‌جا: انتشارات کتابخانه مرکزی (نشر اثر اصلی 427 ه.ق).
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1363). الإشارات و التنبیهات (حسن ملکشاهی، مترجم و شارح) (چاپ اول). تهران: انتشارات سروش.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1375). الإشارات و التنبیهات (حسن ملکشاهی، مترجم و شارح). (چاپ سوم).تهران: انتشارات سروش.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1364). النجاه من الغرق فی بحر الضلالات (محمدتقی دانش‌پژوه، به‌ویرایش و دیباچه). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1365). معراج‌نامه (نجیب مایل هروی، به‌مقدمه و تصحیح و تعلیق). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1387). کتاب نفس شفاء (محمدحسین ناییجی، مترجم و شارح). قم: انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1371). احوال النفس (رساله فی النفس و بقائها و معادها) (احمد فؤاد اهوانی، به‌تحقیق). قاهره: طبع بدار احیاء الکتب العربیه، عیسی البابی الحلبی و شرکاه.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1388). الهیات از کتاب شفاء (ابراهیم دادجو، ‌به‌ویرایش و ترجمه). تهران: مؤسسة انتشارات امیرکبیر.
شمس الدین، عبدالامیر (1998م). رساله فی البر والاثم المذهب التربوی عند ابن سینا خلال فلسفته العملیة، جلد 1، بیروت: الشرکه العالمیه للکتاب.
احسانی، محمد (1394). تربیت عقلانی از منظر قرآن کریم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه قم، معاوت پژوهش، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
اعرافی، علیرضا. بهشتی، محمد. فقیهی، علی‌نقی. ابوجعفری، مهدی. (1376). درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی (2) اهداف تربیت از دیدگاه اسلام. تهران: انتشارات سمت.
باقری، خسرو؛ توسلی، طیبه. و سجادیه، نرگس (1389). رویکردها وروش­های پژوهش درفلسفه تعلیم و تربیت. تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی واجتماعی.
باقری، خسرو. (1394). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی (جلد 1 و 2). تهران: انتشارات مدرسه  88.
باقری، خسرو. (1389). رویکردها و روش‌های در فلسفه تعلیم و تربیت. تهران: پژوهشگاه و مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
بهشتی، سعید؛ علایی، محمد؛ و سلحشوری، الهه (1400). بررسی مبانی معرفت‌شناسی غزالی و ملاصدرا دلالت‌های آن بر تربیت عقلانی. فصلنامه پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی، ۱(۲)، 150-113.  
جوادی آملی، عبدالله (1372). شناخت‌شناسی در قرآن. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
جوزجانی، ابوعبید (1389). شرحی بر حی‌بن‌یقظان در: هانری کربن ابن‌سینا و تمثیل عرفانی. تهران: انتشارات سوفیا.
حسینی خامنه‌ای، سیدعلی. (1392). طرح کلی اندیشة اسلامی در قرآن. قم: مؤسسة فرهنگی ایمان جهادی.
خلیفه، قدرت‌الله، و مرعشی، سید منصور (1390). مبانی، اصول و روش‌های تربیت عقلانی ازمنظر روایات اسلامی. فصلنامة مطالعات اسلامی در تعلیم و تربیت، 2(3)، 35-72.
داودی، محمد (1390). بررسی تحلیلی مفهوم تزکیه در آثار اخلاقی و فلسفی قم، مجلة تربیت اسلامی، 6(13)، 25-48.
دهخدا، علی‌اکبر (1341). لغت‌نامة دهخدا (جلد 3). تهران: نشر افست گلشن.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1374). مفردات الفاظ القرآن. تهران: مرتضوی.
شکوهی یکتا، محسن (1387). تعلیم و تربیت اسلامی (مبانی و راه‌های دستیابی). تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.
طباطبایی، محمدحسین (1364). تفسیر المیزان (ج 4) (ناصر مکارم شیرازی، مترجم). تهران: نشر بنیاد علمی فکری علامه طباطبایی.
عادل زاده نایینی، فریبا؛ نوروزی، رضاعلی؛ و رحمانی، جهانبخش (1399). روش‌های کسب معرفت در تربیت عقلانی از منظر فارابی. انسان‌پژوهی دینی، 17(44)، 117-93.
علائی، محمد (1400). بررسی تطبیقی نظام‌های معرفت‌شناختی امام محمد غزالی و صدرالمتالهین و پیامدهای آن در قلمرو اهداف و راه‌های دستیابیی تربیت عقلانی. (رسالة دکتری). دانشکدة پردیس علامه طباطبایی، تهران، ایران.
قائدی، یحیی (1382). نقد و بررسی، مبانی، دیدگاه‌ها و راه‌های دستیابی آموزش فلسفه به کودکان. (پایان‌نامة دکتری رشتة فلسفه تعلیم و تربیت). دانشگاه تربیت معلم، تهران، ایران.
محمداسماعیل، الهه. (1383). بازی درمانی- نظریه‌ها- روش‌ها و کاربردهای بالینی. تهران: انتشارات دانژه.
مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار (جلد 22) (چاپ ششم). تهران: انتشارات صدرا.
نوذری، محمود، و زارعی رضایی، محمدحسین (1400). مبانی، مفهوم و اهداف تربیت عقلانی از دیدگاه علامه طباطبائی، فصلنامة پژوهش درآموزش معارف و تربیت اسلامی 1(2)،  46-25.
نوروزی، رضاعلی، و شهریاری، شهناز (1391). تحلیلی بر پیامدهای تربیتی عقل نظری از دیدگاه ابن‌سینا. فصلنامة آینۀ معرفت دانشگاه شهید بهشتی، 12(3)،  82-53.
نوروزی، رضاعلی؛ غلامی، اکبر؛ حیدری، محمدحسین؛ و سپاهی، مجتبی (1400). روش‌های تربیت عقلانی در رویکرد فیض‌محور فلوطین. دوفصلنامة فلسفة تربیت، 6(1)، 131-151.
نوروزی، رضاعلی، و حاجیانی، فهیمه (1401). تحلیلی بر موانع تربیت عقلانی از دیگاه هگل. فصلنامة پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز، 16(40)، 521-5۳9.
Emilsson, E. K. (2007). Plotinus on Intellect. Oxford: Oxford University Press.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 28، شماره 71
فروردین 1403
صفحه 205-227

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار