شناسایی و تبیین مؤلّفه‌های موانع تربیت عقلانی از دیدگاه ابن‌سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران .

3 دانشیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

تربیت عقلانی پرورش نیروی عقل است. عقل در قدرت استدلال و تجزیه و تحلیل و ترکیب امور در نظام تعلیم‌وتربیت نقش مهمی ایفا می‌کند؛ ازاین‌رو هدف مقالة حاضر، شناسایی و تبیین مؤلّفه‌های موانع تربیت عقلانی ازمنظر ابن‌سینا و بیان راهکارهای تربیتی در مواجهه با آن‌ها برای بهره‌گیری در نظام تعلیم‌وتربیت است. روش پژوهش، روش کیفی است که به شیوۀ تحلیل داد‏ه‏ها از مدل کلایزی بهره گرفته است. جامعة تحلیل، مجموعة کتاب‌ها و شرح‏ها و مقالات نگاشته‌شده درزمینة آراء ابن‌سینا است. به اعتقاد ابن‌سینا تربیت عقلانی، به‌معنای پرورش قوة عقلانی جهت رسیدن به قرب الهی است که با شناخت موانع و عبور از آن‌ها می‏توان عقل متربی را بالنده کرد. یافته‌های مقاله در بخش موانع در سه محور شناختی و نگرشی و مهارتی شناسایی شد. در محور شناختی مؤلّفه‌های وهم، ستیزه‌جویی با حقیقت، اختلال در حواس، طغیان‏های نفسانی، در محور نگرشی مؤلّفه‌های عدم تمایز میان خوبی‏ها و بدی‌ها (فضائل و رذائل)، خشم و غضب، عدم خلوص نیت، وابستگی به امور دنیوی، و در محور عملی مؤلّفه‌های سرکشی دربرابر فرامین الهی، تحریکات شیطانی، افزون‌خواهی (حرص)، شهوت‌رانی بررسی شد و به‌همراه شرح هر مؤلفه به تبیین راهکارهای جدید تربیتی در مواجهه با موانع تربیت عقلانی پرداخته شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Identifying and Explaining the Obstacles to Intellectual Education from Ibn Sina's Perspective

نویسندگان [English]

  • Zahra Mohammadi khoshoei 1
  • Reza ali Nowrozi 2
  • Forough Al Sadat Rahimpoor 3
1 Ph.D student of Philosophy of Education, Faculty of Educational Sciences and Psychology, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 Associate Professor, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Isfahan University, Isfahan, Iran .
3 Associate Professor, Faculty of Literature and Human Sciences, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Intellectual education cultivates the power of reason. Intellect plays a crucial role in reasoning, analysis, and combining information within the education system. Therefore, this article aims to identify and explain the obstacles to rational education from Ibn Sina's perspective, proposing educational solutions to address them within the education system. The research employs a qualitative method with the Claysey model for data analysis. Data collection involved analyzing books, descriptions, and articles on Avicenna's views. Ibn Sina defines intellectual education as cultivating the intellectual power to reach divine proximity. By understanding and overcoming obstacles, this approach strengthens the educated mind. The article identifies these obstacles within three axes: cognitive, attitudinal, and practical. The cognitive axis includes elements like illusion, conflict with truth, sensory disorder, and emotional outbursts. The attitudinal axis encompasses components such as difficulty distinguishing good from bad (virtues and vices), anger, rage, lack of pure intention, and dependence on worldly affairs. Finally, the practical axis includes elements like disobeying God's commandments, satanic temptations, excessive desires (greed), and lust. Following the description of each element, the article proposes new educational solutions to address these obstacles to rational education.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rational education
  • cognitive obstacles
  • attitudinal obstacles
  • practical obstacles
  • Ibn Sina

مراجع

قرآن کریم.
آمدی، عبدالواحد بن محمد (1391). غررالحکم (محمدعلی انصاری قمی، مترجم). قم: ناشرامام عصر(عج).
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363). الإشارات والتنبیهات (حسن ملکشاهی، مترجم). تهران: سروش.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1403 ق). الإشارات والتنبیهات (نصیرالدین محمد بن حسن طوسی و قطب‌الدین محمد بن ابی جعفر رازی، شارحان) بی‌جا: دفتر نشر الکتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1384). الإشارات والتنبیهات. قم: البلاغت.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1382). الالضویه فی المعاد (حسن عاصی، به‌کوشش). تهران: شمس تبریزی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1400 ق). رسائل ابن‌سینا، رسالة فی السعادة (محمدتقی ایمان؛ احمد کلاله ساداتی، مترجمان). قم: ناشر بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1399). رسالة فی علم الأخلاق (یوسف احدی، مترجم). قم: مؤسسه فرهنگی، هنری تادیب فقه جواهری.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1397). رساله نفس (موسی عمید، به‌کوشش). همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
ابن‏سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق الف). الشفاء الاالهیات (ابراهیم مدکور، الاب قنواتی، سعید زاید، به‌کوشش). قم:  ناشرمکتبه آیت الله المرعشی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1366). فنون سماع طبیعی (محمد علی فروغی، مترجم). تهران: نشر نو.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات (محمدتقی دانش‌پژوه، به‌کوشش). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1387). نفس شفا (محمدحسین نائیجی، مترجم). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
احسانی، محمد (1394). تربیت عقلانی از منظر قرآن کریم. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
احمدی، علیرضا؛ و نوری، حمیدرضا (1399). بررسی جایگاه تربیت عقلانی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش. نشریۀ پویش در آموزش علوم انسانی، 6(20)، ص 61-74.
اخلاقی، مرضیه (1401 ش). ادراک حسی و مبانی فلسفی آن ازنظر ابن‏سینا و لایب‌نیتس. دوفصلنامۀ حکمت سینوی، 26(68)، ص 25-50.
ادیب حاج باقری، محســن؛ پرویزی، ســرور؛ و صلصالی، مهوش (1394). روشهای تحقیق کیفی. تهران: نشر و تبلیغ بشری.
باقری، خسرو (1394). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: مدرسه.
باقری، خسرو؛ توسلی، طیبه؛ و سجادیه، نرگس (1389). رویکردها وروش­های پژوهش در فلسفه تعلیم و تربیت. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی،
بهشتی، سعید؛ علایی، محمد؛ و سلحشوری، الهه (1400 ش). بررسی مبانی معرفت‌شناسی غزالی و ملاصدرا دلالت‏های آن بر تربیت عقلانی. پژوهش در آموزش معارف در تربیت اسلامی، 1(2)، ص 113-150.
پرچمی، داود (1382). فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، مطالعات بسیج،  ش 18، 19، ص 45-89.
تقی‌زاده پاسندی، مرضیه؛ و میریان، سید احمد (1400 ش). شناسایی موانع تربیت عقلانی در سیره صادقین (ع) و آموز‏ه‏های قرآنی. فصلنامه علمی پژوهشی قرآن و طب، 6(1)، ص150-161.
جوادی آملی، عبدالله (1386). تفسیر انسان به انسان ، (محمد حسین الهی زاده ، محقق ). قم: اسراء. 
حسینی همدانی، سید محمد (1404 ق). انوار درخشان (محمد باقر بهبودی، به‌کوشش). تهران: کتابفروشی لطفی.
خامنه‌ای، علی (1397). طرح کلی اندیشة اسلام در قرآن. قم: مؤسسه فرهنگی ایمان جهادی.
دهخدا، علی‌اکبر (1341). لغت‌نامه. تهران: نشر افست گلشن.
دیباجی، سید محمد علی (1385). نوآوری‏های ابن‏سینا در علم النفس. فصلنامۀ پژوهش‏های فلسفی کلامی، 8(1)، ص 53-88.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1373). مفردات الفاظ القرآن. تهران: مرتضوی.،جلد 1و2
رحیمی، احسان؛ و حسینی، فردین (1398). تحلیل ابعاد مؤلّفه‌های عقلانیت مبتنی بر روایت معصومین. اسلام و علوم اجتماعی، 11(21)،  ص 69-88.
ساراسون، آروین جی؛ ساراسون، باربارا آر (۲۰۰۵ م). روانشناسی مرضی (بهمن نجاریان و همکاران، مترجم). تهران: رشد.                      
شکوهی یکتا، محسن (1380). تعلیم و تربیت اسلامی (مبانی و روش‌ها). تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.
طباطبائی، محمدحسین (1378). تفسیر المیزان (ناصر مکارم شیرازی، مترجم). تهران:ناشر بنیاد علمی فکری علامه طباطبایی.
عثمان، عبدالکریم (1361). روان‌شناسی از دیدگاه غزالی و دانشمندان اسلامی (محمد باقر حجتی، مترجم). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
عشوری، مریم؛ حیدری، محمد حسین؛ نصرآبادی، حسنعلی (1392). موانع تربیت عقلانی از دیدگاه شهید مطهری. معرفت، 22(101)، ص 114-194.
علائی، محمد (1400 ش).بررسی تطبیقی نظام‏های معرفت‌شناختی امام محمد غزالی و صدرالمتألهین و پیامدهای آن در قلمرو اهداف و روش‏های تربیت عقلانی. پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی، 1(2)، ص 113-150.
کاوندی، سحر (1389). ادراک حسی، مقایسة دیدگاه ابن‏سینا و تئورهای جدید علوم اعصاب. دوفصلنامه حکمت سینوی، 14(44)، ص 77-95.
گال، مردیت؛ بورگ، والترالت؛ و گال، جویس (1395). روشهای تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناســی (احمدرضا نصر و همکاران، مترجم). تهران: سمت.
گوتک، جرالد (1396). مکاتب فلسفی و آراء تربیتی (محمد جعفر پاک سرشت، مترجم). تهران: سمت.
مارکوزه، هربرت (1362). انسان تک ساحتی (محسن مؤیدی، مترجم). تهران: امیر کبیر.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقى (1398). بحار الانوار. تهران: مؤسسه انتشارات کتاب نشر.
محمدی ری ‌شهری، محمد (1391). ‌میزان الحکمه (حمیدرضا شیخی، مترجم). قم: دارالحدیث.
مطهری، مرتضی (1390). مجموعه آثار. قم: صدرا.
ملکی، حسن (1389). تعلیم و تربیت اسلامی با رویکرد کلان نگر. تهران: عابد.
نوذری، محمود؛ زارعی رضایی، محمد حسین (1400 ش). مبانی، مفهوم و اهداف تربیت عقلانی ازدیدگاه علامه طباطبائی. فصلنامه پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی، 1(2)، ص 25-46.
نوروزی، رضاعلی؛ و حاجیانی، فهیمه (1401 ش). تحلیلی بر موانع تربیت عقلانی از دیدگاه هگل، فصلنامه پژوهش های فلسفی، 16(40)، ص 521-539.
نوروزی، رضا علی؛ غلامی، اکبر؛ حیدری، محمدحسین؛ و سپاهی، مجتبی (1400 ش). روشهای تربیت عقلانی در رویکرد فیض‌محور فلوطین. دوفصلنامه فلسفه تربیت، 6(1)، ص 131-151.
Colaizzi, Paul F., (1978). Psychological Research as the Phenomenologist Views it. In R. S. Valle & M. King (Eds.), Existential phenomenological alternatives for psychology (p. 48-71), New York: Plenum.
Emilsson, E. K. (2007). Plotinus on Intellect. Oxford: Oxford University Press.
Mayring, p. (2000). Qualitative content analysis: theoretical foundation, basic procedures and software solution. Klagenfurt: gesis.
Omera, Dominicj (1993). Plotinus: an  introduction to the Enneads. New York: Oxford University Press.
Tomer, J.( 2008) Beyond the rationality of economic man toward the true rationality of human. The Journal of Socioeconomics, 37(5), 1703-1712T.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار