قاعدة وجود (قاعدة فرعیت/استلزام) و نتیجه‌شدن منطقی درباب دیدگاه ابن‌سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس. تهران، ایران.

چکیده

قاعدة فرعیت/استلزام در سنت فلسفة اسلامی دست‌کم به دو شکل فهم شده است: ثبوت ب برای الف فرع/مستلزم ثبوت الف است؛ صدق حکم ایجابی الف ب است، صدق حکم الف موجود است را نتیجه می‌دهد. ابن‌سینا این قاعده را در شکل دوم آن و در مباحث منطق (کتاب العبارة) بحث کرده است. این شکل دوم را قاعدة وجود می‌نامم. دلایلی اقامه خواهم کرد که قاعدة وجود ازنظر ابن‌سینا یک استنتاج منطقی نیست، بلکه یک استلزام متافیزیکی است. برای این منظور تعریفی از نتیجه‌شدن منطقی از نگاه ابن‌سینا در چهارچوب امروزین منطق تنظیم می‌کنم و نشان می‌دهم طبق این تعریف، قاعدة وجود یک استنتاج منطقی نیست. پس‌ازآن، نشان می‌دهم که اگر تفسیر من از ابن‌سینا صحیح باشد، آنگاه صورت‌بندی‌های طیف وسیعی از معاصران از گزاره‌های محصوره نزد ابن‌سینا نادرست هستند. نیز نشان می‌دهم که این تفسیر از ابن‌سینا چگونه می‌تواند قواعد مرسومی را که او در منطق به‌روشنی پذیرفته است (به‌خصوص قاعدة عکس نقیض موافق) معتبر تلقی کند. تنها معضل قاعدة عکس نقیض موافق است. با استناد به برخی متن‌های ابن‌سینا استدلال می‌کنم که او قائل به عدم یکنواختی تحلیل گزاره‌هاست. براین‌اساس، قاعدة عکس نقیض موافق نیز بدون اشکال پذیرفته خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Rule of Existence (Assumption/Entailment) and Logical Consequence On Ibn Sīnā’s Thesis

نویسنده [English]

  • Davood Hosseini
Associate Professor of the Department of Philosophy, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The rule of assumption/entailment has been articulated in Islamic philosophy at least in two ways: (1) a's being b assumes/entails a's existence; (2) that a is b is true entails that a exists is true. Ibn Sina explores this rule in the latter form in logic (Kītāb al-‘ibāra). I call this form the rule of existence. I argue that for Ibn Sina the rule of existence is not a logical rule but a metaphysical entailment. To this end, I first abstract a definition of logical consequence from Ibn Sina’s considerations on the subject, using contemporary tools of logic. I then show that, according to this definition, the rule of existence is not logical. After that, I argue that based on my interpretation of Ibn Sina’s thesis, a number of formalizations of his categorical propositions that are popular in contemporary literature, are fundamentally mistaken. Moreover, I show how my interpretation of Ibn Sina can accommodate almost all the logical rules that he has already confirmed, especially the rule of contraposition. Based on exegetical considerations, I argue that Ibn Sina believes in the non-uniformity of the analysis of propositions. From this, I argue that the rule of contraposition proves to be valid.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the rule of assumption/entailment
  • the rule of existence
  • logical consequence
  • metaphysical entailment
  • the rule of contraposition

مراجع

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1381). الإشارات والتنبیهات (مجتبی زارعی، به‌کوشش). قم: بوستان کتاب قم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1394). دانشنامه علائی (محمد معین، سید محمد مشکوة، تقی بینش، به‌کوشش). تهران: انتشارات مولی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1960 م). الشفاء، الإلهیّات. قاهره: دار الکاتب العربی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1952 م). الشفاء، المنطق 3، العبارة. قاهره: دار الکاتب العربی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1964 م). الشفاء، المنطق 4، القیاس. قاهره: دار الکاتب العربی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1364). النجاة (محمدتقی دانش‌پژوه به‌کوشش). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حسینی، داود (1402). فرعیت یا استلزام؟ یک دوگانه نادرست؛ خوانشی ازنظر میردد از منظری منطقی. جاویدان خرد، 20(44)، ص 57-77.
حسینی سنگچال، سید احمد (1401). قاعدة فرعیه در سازمان فکری محقق دوانی. تاریخ فلسفه در جهان اسلام، 1(1)، ص 75-102.
سلیمانی امیری، عسکری (1386). چیستی قاعدة فرعیت. معارف عقلی، ش 6، ص 95-108.
سلیمانی امیری، عسکری (1378). قاعدة فرعیت و ثبوت الثابت. نشریه معرفت، ش 29، ص 26-35.
سلیمانی امیری، عسکری (1380). قاعدة فرعیت و وجود محمولی. خردنامه صدرا، ش 23، ص 52-58.
فلاحی، اسدالله (1386). صورت‌بندی جدیدی از قضایای حقیقیه و خارجیه. آینه معرفت، 5(11)، ص‌ 31-60.
فلاحی، اسدالله (1387). قاعدة فرعیه در منطق جدید، گزارشی انتقادی از نزاع پنجاه‌ساله منطق قدیم و جدید دربارة پیش‌فرض وجودی در ایران. آینه معرفت، 6(15)، ص 41-66.
فلاحی، اسدالله (1389الف). قضیه خارجیه در منطق حذف این همانی و منطق مرتبه دوم هنکین. معرفت فلسفی، 7(4)، ص 39-56.
فلاحی، اسدالله (1395). منطق تطبیقی. تهران: سمت.
فلاحی، اسدالله (1389ب). منطق‌های مبتنی بر عکس نقیض. منطق‌پژوهی، 1(1)، ص 113-142.
فلاحی، اسدالله (1388). ناسازگاری قاعدة فرعیه و عکس نقیض. خردنامه صدرا، ش 58، ص 98-117.
کیانخواه، لیلا؛ اکبریان، رضا؛ سعیدی‌مهر، محمد (1391). تعریف و موضوع مابعدالطبیعه از دیدگاه ابن‌سینا: بررسی تأثیر رساله اغراض مابعدالطبیعه فارابی. حکمت سینوی، 47(1)، ص 27-51.
مصاحب، غلامحسین (1334). مدخل منطق صورت. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
وحید، حمید (1367). مدل و صورت منطق. فرهنگ، 2(3). ص 575-589.
Etchemendy, J. (1999). The Concept of Logical Consequence. Mass: Harvard University Press.
Fallahi, A. (2019). Fārābī and Avicenna on Contraposition. History and Philosophy of Logic, 40(1), p 22-41.
Hodges, W. (2012). Affirmative and negative in Ibn Sīnā, in C. D. Novaes and O. T. Hjortland (eds.), Insolubles and Consequences: Essays in Honour of Stephen Read, London: College Publications, p 119-134.
Yi, B. (2021). Categorical propositions and existential import: A postmodern perspective, History and Philosophy of Logic, 42(4), p 307-373.
Yi, B. (manuscript). Al-Fārābī and Existential Import.
Zolghadr, B. (2021). How to Abū Hāšim Meinong. The Monist, 14(3). p 300-318.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار