توصیف و تحلیل لذت و شاخصه‌های آن بر مبنای تعریف ابن‌سینا در اشارات و تنبیهات

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران .

2 استاد دروس خارج حوزه‌های علمیه، قم، ایران.

چکیده

اندیشمندان بسیاری برای تبیین معنای لذت‌والم، تعاریف گوناگونی بیان کرده‌اند. در تحقیق حاضر با روش تحلیلی و مقایسه‌ای بررسی می‌شود که از میان مشهورترین این تعاریف در تاریخ فلسفه اسلامی، کدام تعریف، اتقان و جامعیت و مانعیت بیشتری دارد. بنابر دیدگاه برگزیده، تعریف ابن‌سینا در کتاب اشارات و تنبیهات، نسبت به سایر تعاریف، دقت و جامعیت و مانعیت بیشتری دارد. البته این تعریف بر مقدماتِ حصول لذت تمرکز دارد و لذت را مصداقی از ادراک حضوری و نیل معرفی می‌کند؛ اما بنابر دیدگاه برگزیده در این مقاله، لذت، کیف نفسانی متمایز از ادراک و علم حضوری است؛ به‌بیان‌دقیق‌تر، لذت عبارت است از انبساط، بهجت و سروری که در نتیجة ادراک و وصول به آن چیزی حاصل می­‌شود که نزد شخص مدرِک، ملائم و کمال است. این ادراک و وصول باید در شرایطی محقق شود که امر مضاد و مزاحمی برای حصول لذت وجود نداشته باشد. بنابر قیودی که در تعریف مذکور بیان شده، لذت، کیفی نفسانی، متمایز از ادراک، اختیاری، نسبی و برخاسته از نیازهای انسان است. در صورتی شخص به لذت دست می‌یابد که قدرت درک امر ایجادکنندة لذت را داشته باشد و آن را برای خود خیروکمال ببیند. ابن­‌سینا، لذت عقلانی را برترین لذت می­داند. ازنظر او، میان مراتب گوناگون لذت‌های نفسانی می‌تواند تزاحم وجود داشته باشد و برای رفع این تزاحم باید نظام اولویت‌بندی منطقی و جامعی ارائه شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Description and Analysis of Pleasure and its Characteristics Based on Avicenna's Definition in Al-Isharat wa al-Tanbihat

نویسندگان [English]

  • Mohammad Azadi 1
  • Alireza Aarafi 2
1 Ph.D. in Islamic philosophy and theology, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Manager of Iranians Hawzaw
چکیده [English]

Pleasure has been a topic of philosophical inquiry for centuries, with Islamic thinkers offering diverse definitions. This study employs an analytical and comparative approach to evaluate the most prominent definitions within Islamic philosophy, focusing on precision, inclusivity, and restrictiveness. The analysis reveals Ibn Sina's definition in Al-Isharat wa al-Tanbihat to be the most compelling. However, Ibn Sina emphasizes the conditions for attaining pleasure, linking it to intuition and attainment. This article proposes an alternative view, defining pleasure as a distinct quality of the soul separate from intuition and perception. More specifically, pleasure is the elation and contentment experienced through perceiving and attaining something harmonious and fulfilling for the individual. This experience ideally occurs in a state free from distractions that impede pleasure. According to the limitations outlined in this definition, pleasure is a quality of the soul, distinct from perception, voluntary, relative, and arises from human needs. An individual only achieves pleasure when they can understand the cause of the pleasure and recognize it as good and perfect for them. Ibn Sina considers rational pleasure to be the highest form of pleasure. He argues that conflicts can arise between different levels of sensual pleasures. To resolve these conflicts, a logical and comprehensive prioritization system is necessary.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sina
  • intuition
  • pain
  • happiness
  • pleasure
  • attainment

مراجع

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). الإشارات والتنبیهات. قم: نهج البلاغه.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1382). الأضحویة فی المعاد. تهران: شمس تبریزی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1953 م). رسائل ابن‌سینا. استانبول: دانشکده ادبیات استانبول.
ارسطو (1378). اخلاق نیکوماخوس (محمدحسن لطفی، مترجم). تهران: طرح نو.
بکر، لارنس سی. (1378). تاریخ فلسفه اخلاق غرب (گروه مترجمان). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
پالمر، مایکل (1385). مسائل اخلاقی (علیرضا آل‌بویه، مترجم). قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ترابی، نفیسه؛ و جوادی، محسن (زمستان 1391). چیستی لذت ازمنظر ابن­سینا و فخر رازی. فصلنامه فلسفه و الهیات، 17(4)، ص 37-61.
جعفری تبریزی، محمدتقی (1389). پیام خرد. تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
حائری، کاظم (1385). تزکیة النفس. قم: دار البشیر.
خادمی، عین­الله (بهار و تابستان ١٣٨٩). جستاری دربارۀ چیستی لذت ازمنظر ابن‌سینا. فلسفه و کلام اسلامی، 43(١)، ص29-50.
دغیم، سمیح‌ (2001 م). فرهنگ­نامه فلسفی. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
رستمی جاهد، فاطمه؛ و پاشایی، محمدجواد (پاییز و زمستان 1401 ش). لذت و رنج ازمنظر بوعلی سینا و علامه طباطبایی. حکمت سینوی، 26(68)، ص 269-288.
سبزواری، هادی بن مهدی (1383). أسرار الحکم. قم: مطبوعات دینی.
سبزواری، هادی بن مهدی (1360). التعلیقات علی الشواهد الربوبیة. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
سلیمانی، فاطمه (1389). لذت‌والم از نگاه ابن‌سینا. حکمت سینوی، 14(44)، ص5-23.
سهروردی، یحیی ‌بن‌ حبش (1373). حکمة الإشراق. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شجاعی باغینی، حوریه؛ و خادمی، عین­الله (زمستان 1399). بررسی چیستی لذت ازطریق مؤلفه­ها و جایگاه طرح آن در فلسفة سینوی. حکمت و فلسفه، 16(64)، ص 119-142.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981 م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1986 م). الأربعین فی أصول الدین. قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420 ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). لبنان: دار إحیاء التراث العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1384). شرح الإشارات والتنبیهات. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1411 ق). المباحث المشرقیة فی علم الإلهیات والطبیعیات. قم: بیدار.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403 ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مصباح، محمدتقی (1394). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. قم: مؤسسه امام خمینی.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1375). شرح الإشارات والتنبیهات. قم: نهج البلاغه.
Mill, John Stuart (2001). Utilitarianism. Kitchener: Batoche Books.
Moore, G. E. (2005). Ethics: And the Nature of Moral Philosophy (William H. Shaw, editor). Oxford: Clarendon Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار