تحلیل و بررسی استقرا و تجربه نزد ابن‌سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری، گروه فلسفه، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران .

2 استاد گروه فلسفه، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین، ایران.

چکیده

آراء ابن‌سینا دربارة استقرا در میان فیلسوفان مسلمان و حتی در میان فیلسوفان غیرمسلمان متقدم، در شمار دقیق‌ترین نظرها است. این فیلسوف نامدار ایرانی، در همان چهارچوب ارسطویی به نقد استقراء ارسطو پرداخت و توانست با نقدی عالمانه، ناکارآمدی آن را نشان دهد. او با معرفی دقیق و موشکافانة مفهوم تجربه، استقرا را با یک قیاس خفی همراه کرد تا از رهگذر این همراهی مشکل دستیابی به یقین را حل کند؛ اما این یقین نمی‌توانست مطلق باشد، به‌همین‌دلیل به تعیین شرایط حصول یقین همت گماشت. او نشان داد که یقینِ حاصل از تجربه، یقین مشروط است و تنها تحت شرایطی خاص حاصل می‌شود؛ اما کبرای قیاس خفی، قاعدة اتفاقی است که نقدهای بسیاری به آن وارد شده است. یکی از این نقدها، که مهم‌ترین آن‌ها نیز هست، تجربی‌بودن قاعدة اتفاقی است. در این مقاله پس از بیان نظر ابن‌سینا، قول خواجه نیز دربارة تجربه و استقرا ذکر، و با استفاده از نظر خواجه دربارة تجربه، تحلیلی عقلی از قاعدة اتفاقی بیان می‌شود؛ سپس نشان می‌دهد که قاعدة اتفاقی، قاعده‌ای عقلی است و با استفاده از اصل علیت می‌توان تبیینی عقلی از آن بیان کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Ibn Sina on Induction and Experience

نویسندگان [English]

  • Zahra Esmaeili 1
  • Seyyed Mohammad Hakkak 2
1 Ph.D in philosophy, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
2 Professor of the Department of Philosophy, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

Ibn Sina's views on induction are considered among the most accurate, not only among Muslim philosophers but also among early philosophers in general. This renowned Iranian philosopher critiqued Aristotle's theory of induction while still working within the Aristotelian framework. Through his scholarly critique, he exposed its limitations. He then introduced the concept of experience in a precise manner and combined induction with a hidden analogy to address the problem of achieving certainty through induction. However, he recognized that this certainty could not be absolute. Therefore, Ibn Sina sought to determine the conditions for obtaining certainty. He showed that certainty derived from experience is conditional, achievable only under specific circumstances. The first premise of his hidden analogy is the ‘Random Rule’ (qaʿidat al-ittifaqi), which has been subject to much criticism. One of the most significant criticisms concerns the empirical nature of the Random Rule. This article will first explain Ibn Sina's perspective. It will then examine Khwajah Nasir's views on experience and induction. By drawing on Khwajah Nasir's ideas, the article will present a rational analysis of the Random Rule, demonstrating that it can be explained rationally using the principle of causality and is not merely an empirical rule.

کلیدواژه‌ها [English]

  • induction
  • experience
  • Random Rule
  • accidental cause
  • essential cause

مراجع

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا). الإشارات والتنبیهات، الجزء الأول فی علم المنطق. قم، دفتر نشر الکتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1391). برهان شفا (مهدی قوام صفری، مترجم). تهران سازمان انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379). التعلیقات (عبدالرحمن بدوی، به‌کوشش). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). الشفاء: المنطق (5-البرهان) (ابراهیم مدکور و ابوالعلا عفیفی، به‌کوشش). قاهره: المطبعة الأمیریة.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405 ق). منطق المشرقیین والقصیدة المزدوجة فی المنطق. قم: انتشارات کتابخانه آیت ا... مرعشی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1364). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات (محمدتقی دانش‌پژوه، به‌کوشش). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اخگر، محمدعلی؛ طاهری، سید صدرالدین (1392). بررسی تطبیقی امکان شناخت ذات و حقیقت اشیاء از دیدگاه ابن‌سینا وسهروردی. خردنامه صدرا، (71)، ص 85-98.
اسماعیلی، زهرا؛ حکاک، سیدمحمد (1396). استقرا و تجربه در نظر فارابی. ذهن، (72)، ص 89-112.
حکاک، سیدمحمد (1391). منطق معیار تفکر. تهران: سمت.
فارابی، محمد بن محمد (1986 م). المنطق عندالفارابی الجزء الثانی: کتاب القیاس، کتاب القیاس الصغیر علی طریقة المتکلمین، کتاب التحلیل و کتاب الأمکنة المغلطة (رفیق العجم، به‌کوشش). بیروت: دار المشرق.
قوام صفری، مهدی (1378). معرفت تجربی از دیدگاه ابن‌سینا. قبسات، 4(12)، ص 124-141.
صدر، سیدمحمدباقر (1410 ق)، الأسس المنطقیة للإستقراء دراسة جدیدة للإستقراء تستهدف إکتشاف الأساس المنطقی المشترک للعلوم الطبیعیة وللإیمان بالله. بیروت: دار الکتاب الإسلامی.
طاهری خرم‌آبادی، سیدعلی (1397). فلسفة اسلامی متأخر و راه‌حل سینوی مسئلة استقرا. معرفت فلسفی، 16(61)، ص 81-95.
محمدعلیزاده، رضا؛ موسوی، سیدمحمود (تیر 1398)، تجربه ازمنظر ابن‌سینا و مقایسة آن با استنتاج بهترین تبییین، دوفصلنامه حکمت سینوی، 23(61)، ص 25-45.
مصباح، محمدتقی (1391). شرح برهان شفا (محسن غرویان، به‌کوشش). قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1367). اساس الإقتباس (محمدتقی مدرس رضوی، به‌کوشش). تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
Aristotle, J. (1984). The Complete Works of Aristotle (J. Barnes, Editor). USA: Princeton University Press.
MC Ginnis, M, J. (2003). Scientific Methodologies in Medial Islam. Journal of the History of Philosophy, 41(3), p 307-327.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار