حل تناقض در دیدگاه ابن‌سینا دربارة معاد جسمانی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری کلام اسلامی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران.

چکیده

یکی از اصول دین مسلمانان، مسئلة معاد است که متکلمان و حکمای مسلمان به بررسی آن و نحوة چگونگی وقوع آن پرداخته‌اند. آنچه در بحث معاد اهمیت دارد، بحث روحانی‌بودن معاد یا جسمانی‌بودن آن است. از یقینیات دینی مسلمانان جسمانی‌بودن معاد است؛ زیرا آیات و روایات فراوانی بر آن دلالت می­کنند. علمای مسلمان تاحدی به این عقیده یقین دارند که برخی از آن‌ها منکر معاد جسمانی را کافر دانسته‌اند. در این میان آنچه مسئله‌برانگیز است، نظریة ابن‌سینا دربارة معاد است؛ به‌گونه‌ای‌که برخی با استناد به دسته­ای از آثار ابن‌سینا، او را از قائلان به معاد جسمانی دانسته‌اند و برخی دیگر با استناد به کتاب اضحویة، او را از مخالفان معاد جسمانی دانسته، و به کفر او حکم کرده‌اند. ابن‌سینا در برخی از آثار خود معاد جسمانی را پذیرفته، و حکم آن را به شرع محول کرده است؛ اما در کتاب اضحویة ظاهراً به‌صراحت معاد جسمانی را انکارکرده‌است و حتی آن را مخالف با استدلالات عقلی می­داند. این نوشتار با روش تحلیلی‌ـ‌کتابخانه‌ای درصدد است تناقض موجود در دیدگاه ابن‌سینا در کتاب اضحویة و دیگر آثارش را حل کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Solving the Contradiction of Bodily Resurrection in Avicenna’s Works

نویسنده [English]

  • Amir Pazhouhandeh
Ph.D. student in Islamic theology, Imam Khomeini Educational and Research Institute (RA), Qom, Iran.
چکیده [English]

One of the main issues in the Islamic religion is resurrection, which Muslim theologians and scholars have investigated in terms of how it occurs. An important aspect of the discussion on resurrection is whether it is spiritual or bodily. One of the religious certainties among Muslims is bodily resurrection, as many verses and traditions indicate it. Muslim scholars are so sure of this belief that some have considered those who deny bodily resurrection to be disbelievers. Meanwhile, what is problematic is Ibn Sina's theory about resurrection. Some, citing certain works of Ibn Sina, have considered him a believer in bodily resurrection, while others, citing the book al-Adhḥawiyyah, have considered him an opponent of bodily resurrection and have condemned him as a blasphemer. In some of his works, Ibn Sina has accepted bodily resurrection and defers the judgment on this matter to Sharia. However, in al-Adhḥawiyyah, he apparently clearly denies bodily resurrection and even considers it to be against rational arguments. This article attempts to resolve the contradiction in Ibn Sina's views in Al-Adhḥawiyyah and his other works using an analytical, library-based methodology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Ibn Sina
  • Al-Adhḥawiyyah
  • bodily resurrection
  • spiritual resurrection
  • reincarnation
آشتیانی، جلال‌الدین (1381). شرح بر زاد المسافر. قم: بوستان کتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (2007 م). أحوال النفس. احمد فؤاد اهوانی. پاریس: دار بیبلیون.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1381). الإشارات والتنبیهات. قم: ب‍وس‍ت‍ان‌ ک‍ت‍اب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1382). الأضحویة فی المعاد، تهران: شمس تبریزی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1376).  الإلهیات من کتاب الشفاء (حسن حسن‌زاده آملی، محقق). قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1364). ترجمه  الأضحویة (حسین خدیو جم، به‌کوشش؛ مترجم نامعلوم). تهران: اطلاعات.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1360). رسالۀ تحفه و رسالۀ ترغیب بر دعا. در رسائل ابن‌سینا، ضیاءالدین دری، مترجم). تهران: مرکزی.
ابن‌سینا، حسین بن عبد الله (1383). رسالة نفس (موسی عمید، به‌کوشش). همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا). الشفاء من خوف الموت ومعالجة داء الإغتمام به. قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ والمعاد. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران ـ دانشگاه مک گیل.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة. تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). النفس من کتاب الشفاء (حسن حسن‌زاده آملی، محقق). قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1953 م). النفس وبقائها ومعادها. در رسائل ابن‌سینا. استانبول: مطبعه ابراهیم خروز.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
اسفراینی نیشابوری، محمد بن علی (1383). شرح کتاب النجاة (حامد ناجی اصفهانی، به‌کوشش). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حسن‌زاده آملی، حسن (1382). رساله مثل نوری إلهی. تهران: طوبی.
خلیل بن احمد (1409 ق). کتاب العین. قم: هجرت.
خیاط‌زاده، مهدی (1401 ش). بررسی برهان‌های ابن‌سینا بر استحاله تناسخ ملکی. دوفصلنامه علمی حکمت سینوی، 26(68)، ص 245-267.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1368). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. قم: مکتبة المصطفوی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ والمعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران‌.
فیروزآبادى، محمد بن یعقوب (1415 ق).  القاموس المحیط. بیروت: ‏ دار الکتب الاسلامیه.
قرشى بنابی، على اکبر (1371). قاموس قرآن‏. تهران‏: دار الکتب الإسلامیة‏.
قطب‌الدین‌ شیرازی‌، محمود بن‌ مسعود (1392). حکمة الإشراق (تعلیقه ملا صدرا). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
لاهیجی، عبدالرزاق بن علی (1383). گوهر مراد. تهران: سایه.
مشکاتی، محمد مهدی (1389). تحلیلی از مبانی فلسفی ابن‌سینا در معاد جسمانی و روحانی. پژوهش‌های فلسفی‌ـ‌کلامی، 12(45)، ص 161-202.
مصطفوى، حسن (1385). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏. طهران: مرکز نشر آثار العلامه المصطفوی‏.