تقلیل‌گرائی بر مبنای اندیشه اخلاقی ابن‌سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه اخلاق دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.30497/ap.2023.243690.1631

چکیده

هدف پژوهش حاضر کمک به سامان­دهی اندیشة فرااخلاقی ابن‌­سینا است تا بستری برای ملاحظة نظامی اخلاقی، مبتنی بر آرای بن­‌سینا فراهم آید. مسئله اصلی این است که رویکرد کلی ابن­سینا دربارة وجود اوصاف و گزاره­‌های اخلاقی چیست. نگارنده در پاسخ به این سؤال می­کوشد سه مدل تقلیل­‌گرایی را براساس آرای ابن­‌سینا صورت‌بندی کند. این مدل‌های تقلیل‌­گرایی می­توانند در سطوح نگرش متعارف، نگرش حکیمانه و همچنین نگرش عرفانی و توحیدی ابن‌­سینا نسبت به حقایق اخلاقی صورت‌بندی شوند؛ به‌نحوی‌که وعی انسجام بین آن‌ها وجود داشته باشد. در آغاز دیدگاه ابن‌­سینا در بخش مواد منطق بررسی، و رویکرد برساخت‌­گرایانه او که معطوف به شهرت و توافق عقلا است، در سطحی متعارف، مدلی از تقلیل­‌گرایی معرفی می­شود. سپس نگرش ابن‌­سینا برمبنای علم‌­النفس فلسفی و حقیقت سعادت نفس انسانی ملاحظه، و در آنجا نیز براساس آرای ابن­‌سینا نوعی تقلیل­‌گرایی اخلاقی معرفی می­شود. سرانجام با توجه به نگرش عرفانی و توحیدی ابن‌­سینا، مدلی دیگر از تقلیل­‌گرایی تقریر می‌شود. حاصل پژوهش این است که نمی­توان برمبنای مباحث ابن­‌سینا در حوزة وجودشناسی، واقع‌­گرایی واقعی بود؛ زیرا براین‌اساس حقیقتی مستقل برای اوصاف اخلاقی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reductionism in Avicenna's Moral Thought

نویسنده [English]

  • behrouz muhammadimunfared
Assistant Professor, Department of Ethics, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The aim of the present study is to organize Avicenna’s meta-ethical thought, providing a foundation for understanding the ethical system derived from his opinions. The primary focus is on determining Avicenna's overarching approach to the existence of moral attributes and propositions. In response to this inquiry, the author seeks to articulate three models of reductionism rooted in Avicenna's perspectives. These reductionist models could be crafted at the levels of conventional attitude, philosophical attitude, as well as Avicenna's mystical and monotheistic stance towards moral truths, so that it could be possible to establish coherence among them. This article begins by examining Avicenna’s viewpoint in accordance with his logical principles, introducing his constructivist approach – aimed at fame and intellectual agreement – as a model of reductionism at a conventional level. Subsequently, Avicenna's attitude is explored through the philosophical science of the soul and the truth of the happiness of the human soul, leading to the introduction of a form of moral reductionism based on Avicenna's philosophical opinions. Finally, attention is given to his mystical and monotheistic perspective, presenting yet another model of reductionism. The research concludes that, based on Avicenna's discussions in the field of ontology, it is not feasible to adopt a true realist position, as there is no independent truth for moral attributes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • moral credibility
  • moral realism
  • reductionism
ابن­‌سینا، حسین بن عبدالله (2007 م). أحوال­ النفس: رسالة فی النفس وبقائها ومعادها (فؤاد الأهوانی، مقدمه­نویس). پاریس: دار بیبلیون.
ابن­‌سینا، حسین بن عبدالله (1403 ق). الإشارات والتنبیهات (نصیرالدین طوسی و قطب‌الدین رازی، شارحان). تهران: دفتر نشر کتاب.
ابن­‌سینا، حسین بن عبدالله (1400 ق). رسالة فی السعادة والحجج العشرة على ان النفس الإنسانیة جوهر، در رسائل ابن­سینا. قم: بیدار.
ابن­‌سینا، حسین ­بن عبدالله (1405 ق الف)، الشفاء: الإلهیات (ابوالعلاء قنواتی و سعید زاید، محققان). قم: کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
ابن­‌سینا، حسین بن عبدالله (1405 ق ب). الشفاء: الطبیعیات (محمد قاسم، محقق). قم: کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
ابن­‌سینا، حسین بن عبدالله (1956 م). الشفاء: المنطق (ابوالعلاء عفیفی، محقق). قاهره، مصر: انتشارات وزارت آموزش و پرورش.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ والمعاد. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
ابن­‌سینا، حسین بن عبدالله (1364). النجات (محمدتقی دانش­پژوه، محقق). تهران: نشر دانشگاه تهران.
جعفریان، محمدهانی؛ و سعیدی‌مهر، محمد (1401 ش). تحقیقی در سازمان نوافلاطونی اندیشه ابن­سینا در اخلاق. شناخت، 15(87)، ص 77-98.
جعفریان، محمدهانی؛ و موسوی کریمی، میرسعید (1395). پژوهشی دربارة ماهیت گزاره‌های زبان اخلاق سینوی؛ بدیهی یا مشهور. اخلاق وحیانی، 4(10)، ص 29-45.
ذاکری، مهدی (1390). نظریه عمل. نقد و نظر، 16(64)، ص 27-44.
شجاری، مرتضی؛ و جعفریان، محمدهانی (1399). تحقیقی در نقش تصور و تصدیق در شکل­گیری دو گونه جهان اخلاقی نزد ابن­سینا، حکمت سینوی، 24(63)، ص 137-156.
قوام­صفری، مهدی (1398). اندیشة اخلاقی ابن­سینا. پژوهشهای فلسفی دانشگاه تبریز، 13(29)، ص 337-360.
 محمدی منفرد، بهروز( 1400)، واقع­گرایی اخلاقی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مک­ناتن، دیوید (1383)، نگاه اخلاقی (حسن میانداری، مترجم). تهران: سمت.
شمس­آبادی حسینی، مجید؛ و سعیدی‌مهر، محمد (1402ش)، تبیین ابن­سینا از استنباط آرای محموده، حکمت سینوی، 26(67)، ص 75-95.
 ذوالحسنی، فرزانه؛ و سعیدی‌مهر، محمد (1390). مشهورات در اندیشة ابن­سینا. حکمت سینوی، 15(46)، ص 1-16.
حیدریان، لیلی؛ رحمتی، انشاءالله؛ و جلالی شیجانی، جمشید (1401 شمسی). مقایسه دیدگاه ابن­سینا و ج.ا. مور دربارة واقع­گرایی و روش شهودگرایی در اخلاق. فلسفه تحلیلی، 19(41)، ص 131-157.
قاضی‌خانی، رفیده؛ و مسعودی، جهانگیر (1397). معرفت­شناسی حسن‌وقبح ازمنظر ابن‌سینا. حکمت سینوی، 22(60)، ص 87-103.
Bagnoil, Carla (2011). Constructivism in Metaethics. Stanford Encyclopedia of Philosophy. substantive revision Fri Jun 23, 2017.