تبیین الگوی معرفت‌شناسی ابن‌سینا برمبنای تأثیر مبانی هستی‌شناختی وی در توجیه پدیدارهای ادراکی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران

2 استادیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران

10.30497/ap.2023.245149.1642

چکیده

نزد ابن‌سینا، نفس انسانی به مثابة آینه، همواره مدرک ادراکاتی است که به‌نحو عرضی بر آن عارض می‌شود و به‌عبارت‌دیگر ادراکات، کیفیات عارض بر نفس هستند. محور ادراکات «تمثّل» است و نفس نیز دو ساحت ادراکی دارد، ساحت تجردی عقلانی که بازنمایندة کلیات، طبیعت و ذوات اشیا است و ساحت مادیِ حسی و خیالی که بازنمایندة جزئیات و عوارض اشیاء اکنون و گذشته است. ابن‌سینا، کیفیت هستی‌مندی ادراکات مختلف حسی، خیالی و عقلی در نفس را با نظریة ارتسام صور و تقشیر تبیین می‌کند؛ برای تبیین شکل‌گیری این الگوی معرفتی می‌توان چنین تصورکرد که فیلسوف حالات پدیداری ادراک را درون‌نگرانه در خود تصویر، و شاخصه‌های آن را احصا می‌کند، سپس با عرضه‌کردن آن به مبانی هستی‌شناختی‌اش نظریۀ معرفت را بیان می‌کند. ابن‌سینا مؤلفه‌هایی همچون ذهنیت دربرابر عینیت در مسئلة وجود ذهنی، عرض‌بودن علم و تأثیر کلی یا جزئی‌بودن ادراک را در نگاه پدیداری به ادراک تبیین می‌کند و به عرضۀ آن بر مبانی وجودشناسانه‌ای همچون تفکیک هستی به جوهر و عرض می‌پردازد و تفسیری معرفتی از عالم براساس همین اصل به همراه نگاه سه‌گانه به علیت ارائه می‌دهد و به الگوی خود در معرفت‌شناسی می‌رسد. نظام معرفتی سینوی مبتنی بر همین شاخصه‌ها و مبانی، به حصول نوعی ذات‌گرایی در تمام تبیین‌های معرفت‌شناسانه و پذیرش وحدت سنخی میان مدرِک و مدرَک می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Explanation of Avicenna's Epistemological Model through the Effect of His Ontological Foundations in Justifying Perceptual Phenomena

نویسندگان [English]

  • Faeze BaniKhazaee 1
  • Mahdi Saatchi 2
1 MA in Islamic philosophy and theology, Shahid Motahari University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy & Theology, Shahid Motahari University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In Avicenna's epistemological model, the human soul is likened to a mirror that accepts perceptions, which consist of accidental qualities. So, perception is a kind of representation. The soul has two perceptual domains: the intellectual immaterial domain, which represents universals and essences, and the sensory and imaginal material domain, which represents the characteristics of present and past perceived things. In this model, the appearance of sensory, imaginal, and intellectual perceptions is explained by the theory of impression and abstraction. Explaining how this epistemological model is shaped, it could be imagined that the philosopher introspectively considers phenomenal states of perception, identifies their characteristics, and then seeks to explain them based on his ontological foundations, ultimately proposing a theory of knowledge informed by this consideration. Avicenna recognizes phenomenal characteristics such as subjectivity, accidentality, universality, and particularity among perceptions, and based on his ontological grounds, he establishes an essentialist epistemological model that implies the unity of the perceiver and the object of perception.

کلیدواژه‌ها [English]

  • theory of knowledge
  • ontological foundations of perception
  • perceptual states
  • perceptual phenomena
  • Avicenna

مراجع

ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1413 ق). الإشارات والتنبیهات (سلیمان دنیا، محقق). بیروت: مؤسسه النعمان.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1418 ق). الإلهیات من کتاب الشفاء (حسن، حسن­زاده آملی، محقق). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1379). التعلیقات (عبدالرحمن بدوی، مترجم). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق الف). رسالة فی الأدویة القلبیة. بی­جا: بی‌نا.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق ب). الشفاء. قم: مکتب آیه الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1371). المباحثات (محسن بیدار، محقق). قم: بیدار.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ والمعاد. تهران: دانشگاه تهران.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1377). النجاة (سید یحیی یثربی، مترجم). تهران: فکر روز.
اسلم رئیسی، محمد (1398). بررسی نظام معرفت‌شناسی از دیدگاه ابن‌سینا و کانت. سومین کنفرانس بین المللی پژوهشهای دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام.
بابادی، فرنوش؛ و سراج، شمس‌اله (پاییز و زمستان 1393). تبیین اختلاف آراء ابن­سینا در باب مسئله اتحاد عاقل و معقول، حکمت سینوی، 18(52)، ص 111-122.
بدوی، عبدالرحمان (1978م). ارسطو عند العرب. کویت: وکاله المطبوعات.
خادمی، حمیدرضا (1390). بررسی نظام معرفت‌شناسی ابن‌سینا (پایان‌نامه دکترای تخصصی). دانشگاه قم، قم، ایران.
عسکرزاده مزرعه، اکرم (پاییز و زمستان 1399). خوانش فضیلت‌محورانه و تطبیقی از نظریة معرفت‌شناسی ابن‌سینا و ملاصدرا. حکمت صدرایی، 9(17)، ص 117-131.
فخر رازی، محمد بن عمر (1387). المباحث المشرقیة فی علم الإلهیات والطبیعیات. قم: بیدار.
قاسمیان مزار، رضا؛ و یساقی، هادی (زمستان 1393).  نظریة معرفتی ابن‌سینا و بررسی آن در پرتو اصالت وجود و اصالت ماهیت. حکمت اسراء، 6(22)، ص 37-90.
کرد فیروزجایی، یارعلی (1399). حکمت مشاء. تهران: مجمع عالی حکمت اسلامی.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 27، شماره 69
فروردین 1402
صفحه 251-269

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار