فراموشی و یادآوری از دیدگاه ابن‌سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شاهد، تهران، ایران

10.30497/ap.2023.245406.1652

چکیده

ادراک و کیفیت حصول آن، اهمیت بسیاری در میان مباحث فلسفی ابن‌سینا دارد. او تنها فیلسوف مسلمانی است که سعی در بیان نظریه‌ای منسجم دربارة فراموشی و یادآوری داشته است. بانظر به امکان فراموشی و یادآوری در هر موضوع علمی و پیش‌آمدن آن برای تمامی انسان‌ها، بررسی این مسئله اهمیت زیادی ازنظر معرفت‌شناسی در فلسفة سینوی دارد که در پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی ـ توصیفی به بررسی آن پرداخته شده است. سئوالاتی که در این پژوهش پاسخ داده شده، چیستی حقیقت یادآوری و فراموشی و مراتب هر یک و تفاوت یادآوری و یادگیری است. مباحث ابن‌سینا در این زمینه مبتنی بر نظریة او دربارة حصول صورت یا ماهیت اشیا و ورود آن از خارج به ذهن است و در اقسام ادراکات حسی و خیالی، وهمی و عقلی بررسی می‌شود. فراموشی امری مشترک میان برخی از حیوانات و انسان‌ها است؛ ولی یادآوری صورت‌های علمی مختص انسان است. با نظر به مادی نبودن قوة خیال و ادراکات آن و هم‌چنین شواهد حسی، دیدگاه ابن‌سینا در این زمینه اشکال اساسی دارد. یادگیری، تحصیل صورت علمی جدید و انتقال از مجهول به معلوم است؛ ولی یادگیری ادراک مجدد صورت علمی‌ای است که در گذشته ادراک شده است.

کلید واژگان: ابن سینا، یادآوری، فراموشی، یادگیری، خیال، عقل.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Avicenna on Forgetting and Recalling

نویسنده [English]

  • Mahmud Saidi
Associate Professor, Department of Philosophy and Wisdom, Shahed University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Perception and issues related to the quality of its attainment are crucial in Avicenna's philosophical discussions. He stands as the lone Muslim philosopher attempting to present a coherent theory on forgetting and recalling. Examining the possibility of forgetting and recalling in any scientific subject, and their occurrence for all people, is of utmost importance from the standpoint of epistemology in Avicennan philosophy. This aspect has been investigated in the present research in an analytical-descriptive manner. The questions addressed in this research include: What is the truth behind recalling and forgetting, the degrees of each, and the distinction between recalling and learning? Avicenna's discussions in this field are grounded in his theory about obtaining forms and their entrance into the mind from the outside world, as well as his categorization of different types of sensory, imaginary, apprehensive, and intellectual perceptions. Forgetting is a common attribute among humans and some animals, while recalling scientific forms is unique to humans. The non-materiality of imagination power and its perceptions, coupled with sensory evidence, fundamentally challenges Avicenna's perspective in this field. Learning is the acquisition of a new scientific form, marking a transition from the unknown to the known. On the other hand, recalling involves re-perceiving the scientific form that was previously apprehended.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • recalling
  • forgetting
  • learning
  • imagination
  • intellect
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). الإشارات والتنبیهات. قم: نشر البلاغه.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1418 ق). الإلهیات من کتاب الشفاء (حسن حسن‌زاده آملى، مصحح). قم‏: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1326 ق). تسع رسائل فی الحکمة والطبیعیات. قاهره: دار العرب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق الف). التعلیقات‏ (عبد الرحمن بدوى،‏ محقق). قم: مکتب الأعلام الإسلامی‏.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق ب). الطبیعیات من کتاب الشفاء. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق ج). رسالة فی الأدویة القلبیة. دمشق: معهد التراث العلمی العربی‏. 
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1400 ق). رسائل (محسن بیدارفر، مصحح). قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1980 م). عیون الحکمة. بیروت: دار القلم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (2005 م). القانون فی الطب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1978 م). کتاب الإنصاف‏. کویت‏: وکاله المطبوعات‏.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1371). المباحثات‏ (محسن بیدارفر، مصحح). قم‏: انتشارات بیدار.  
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ والمعاد (عبدالله نورانى، مصحح).‏ تهران‏: مؤسسه مطالعات اسلامى.‏
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1352). معراج‏نامه‏ (بهمن کریمی، مصحح). قم: مطبعة عروة الوثقى.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1366). معراج‏نامه‏؛ به‌انضمام تحریر آن از شمس‌الدین ابراهیم ابرقوهی (نجیب مایل هروی، مصحح). مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
بن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405 ق). منطق المشرقیین. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات (محمدتقى دانش‌پژوه، مصحح). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1417 ق). النفس من کتاب الشفاء (حسن حسن‌زاده آملی، مصحح). قم:  مکتب الأعلام الإسلام.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ارسطو (1985 م). فی النفس (اسحاق بن حنین، مترجم). بیروت: دار القلم.
افلاطون (1336). چهار رساله (ممنون، فدرس، تئتئوس و هیپیئاس بزرگ) (محمود صناعی، مترجم). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
بهشتی، احمد (اردیبهشت1362). تذکر و یادآوری. پیوند، ش 43، ص 38-41.
صلیبا، جمیل (1414 ق). المعجم الفلسفی‏. بیروت‏: الشرکة العالمیة للکتاب‏.
داوودی، محمد (بهار و تابستان 1390). یادگیری و عوامل موثر بر آن از دیدگاه ابن سینا، حکمت سینوی، 15(45)، ص 42-61.
فلوطین (1413 ق). اثولوجیا (ابن‌ناعمه حمصی، مترجم). قم: انتشارات بیدار.
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد (1375). المحاکمات بین شرحی الإشارات. قم: نشر البلاغه.‏ ‏
میرداماد، محمد باقر بن محمد (1367). القبسات (مهدی محقق، مصحح). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.