نقش عقل فعال در شایستگی نبی برای ریاست و رهبری جامعۀ سیاسی از دیدگاه ابن‏‌سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری اندیشه سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، مازندران، ایران

10.30497/ap.2023.244318.1619

چکیده

مبحث ضرورت وجود نبی در رهبری مدینه و نسبت نبوت با سیاست در فلسفۀ اسلامی از دیرباز، موردتوجه فراوان بوده است. ابن‏‌سینا نیز دراین‌باره اتصال نبی به عقل فعال به‌عنوان موجودی مجرد و مستقل از نفس، و برقراری رابطه میان نبی با سیاست در تئوریزه‌کردن زعامت و رهبری اتباع مدینه را مطرح کرده است؛ ازاین‌رو، تبیین چگونگی اتصال نبی به عقل فعال، و پیوند نبوت و سیاست براساس منابع دینی و حکمت سینوی از دستاوردهای بوعلی در فلسفۀ سیاسی است؛ بدین ترتیب، در پژوهش حاضر، درصدد پاسخ‌گویی به این پرسش بوده‌ایم که شیخ‌الرئیس بر چه اساس، بر رابطۀ نبوت و سیاست صحه گذاشته و طبق کدام مبنای نظری، نبی را شایستۀ زعامت و رهبری مدینه دانسته است. در این تحقیق، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلیِ موردی، بر یک مورد واحد و مشخص در آرای سیاسی ابن‏سینا متمرکز شده و با بهره‌گیری از رویکرد تفسیری- تفهمی ازنوع هرمنوتیک روش‌شناسانۀ ویلهلم دیلتای نتیجه گرفته‌ایم شرط اتصال نبی به عقل فعال به‏عنوان حلقۀ واسط عالم محسوس با عالم معقول، راهبریِ سیاسی و دینی وی درخصوص اتباع مدینه را نیز توجیه می‌کند و بدین صورت، نبی به‏واسطۀ داشتن سه ویژگی قوۀ عقلیۀ قوی، قوۀ متخیله و قوۀ متصرفه به‏مثابۀ منشأ صدور اعجاز، لازمۀ رهبری مدینه به‏سوی سعادت دنیوی و رستگاری اخروی به‌شمار می‌آید. ریاست فاضلۀ نبی با اتصال قوۀ متخیله و نفس ناطقۀ نبی، یعنی اتصال عقل مستفاد به عقل فعال و همچنین تجلی پدیدۀ وحی، به حد اعلای سعادت می‌رسد و دیگران را نیز به‌سمت این سعادت هدایت می‌کند. بوعلی قوۀ عقلیۀ نبی را مستعد دریافت پرتو نورانی عقل فعال دانسته است که به مرتبۀ عقل قدسی دست می‌یابد؛ ازاین‌رو، این اتصال موجب می‌شود مردم فقدان آن را در خود ببینند و از قوانین شریعتِ ابلاغ‌شده ازجانب نبی پیروی کنند؛ بنابراین، حصول اتباع به سعادت حقیقی، لزوم رهبری نبی را به‌دلیل اتصال به عقل فعال و دریافت وحی ازمنظر ابن‌‏سینا اثبات می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Role of Active Intellect in Competence of Prophet for Leadership from Avecinna’s viewpoint

نویسنده [English]

  • Ahmad Jahaninasab
Ph.D, Department of Political Science, Islamic Azad University, Chalous, Mazandaran, Iran
چکیده [English]

The necessity of a prophet's presence in the leadership of Medina and the intricate relationship between prophecy and politics have long captivated scholars in Islamic philosophy. Avicenna, recognizing this connection, linked the prophet to the active intellect as a singular entity independent of the self. He established this relationship in developing a theoretical framework for the leadership of the citizens of Medina. Consequently, Avicenna's exploration of the nexus between politics and prophecy, grounded in religious sources and Avicennan philosophy, stands as a noteworthy achievement in political philosophy. This study endeavors to answer a pivotal question: On what basis did Avicenna validate the connection between prophecy and politics, and which theoretical framework did he rely on to deem the prophet fit for leadership in Medina? Employing a descriptive-analytical case study, this paper delves into a specific facet of Avicenna's political views. Applying Wilhelm Dilthey’s methodological hermeneutics in an interpretive approach, it concludes that the prophet's connection to the active intellect, serving as a link between the perceptible and rational worlds, justifies his political and religious leadership in Medina. Avicenna posited that, with strong intellectual, imaginative, and creative powers—the sources of miraculous acts—the prophet becomes indispensable for guiding Medina toward salvation in both the worldly and the hereafter. The prophet's leadership reaches its pinnacle by aligning his imaginative power and intellective soul (acquired intellect) with the active intellect, along with the realization of the revelation phenomenon, ultimately leading the people to happiness. According to Avicenna, the prophet's intellectual power is inclined to receive the light of the active intellect, attaining a level akin to the holy intellect. This connection prompts people to recognize its absence within themselves, compelling them to adhere to the laws of Sharia. Avicenna thus demonstrated that for citizens to attain salvation, the prophet's leadership is imperative due to his profound connection to the active intellect.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • active intellect
  • Divine providence
  • intellectual power
  • imaginative power
  • prophet
  • revelation

مراجع

 قرآن کریم.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1393). سخن ابن‌سینا و بیان بهمنیار. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383). الإشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1368). اشارات و تنبیهات: طبیعیات، الهیات، عرفان و تصوف (حسن ملکشاهی، مترجم). تهران: سروش.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1377). الهیات نجات (سید یحیی یثربی، مترجم). تهران: فکر روز.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1373). برهان شفاء (مهدی قوام صفری، مترجم). تهران: فکر روز.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1326). تسع رسائل فی الحکمة والطبیعیات: فی السیاسة النبوات. قاهره: دار العرب للبستانی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379 الف). التعلیقات. قم: دفتر تبیلغات اسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1978 م). التعلیقات علی حواشی کتاب «النفس» لأرسطاطالیس: ارسطو عند العرب (عبدالرحمان بدوی، محقق). کویت: وکالة المطبوعات.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1360). رسائل ابن‏سینا (ضیاء‌الدین دُرّی، مترجم). تهران: مرکزی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1400 ق). رسائل ابن‏سینا: رسالة فی الفعل والإنفعال وأقسامهما. قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق). الشفاء: إلهیات (ابراهیم مدکور، مصحح و مقدمه‌نویس). قم: مکتبة آیة ‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1371). المباحثات (محسن بیدارفر، محقق). قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ و المعاد (عبدالله نورانی، به‌کوشش). تهران: دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل کانادا.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1364). النجاة. تهران: مرتضوی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379 ب). النجاة من الغرقِ فی البَحر الضلالات (محمدتقی دانش‌پژوه، مترجم). تهران: دانشگاه تهران.
اخوان کاظمی، بهرام (1394). پیوستگیِ نبوت و سیاست در فلسفۀ سیاسی ابن‏سینا. دوفصلنامۀ انسان‌پژوهی دینی، 12(33)، 163-181.
اخوان کاظمی، بهرام (1382). عدالت در اندیشه‌های سیاسی اسلام. قم: بوستان کتاب.
بستانی، احمد؛ و قادری، حاتم (1387). تخیل، نبوت و سیاست در فلسفۀ ابن‏سینا. خردنامۀ صدرا، -(54)، ص 60-72.
جابری، محمد عابد (1397). ما و میراث فلسفی‌مان: خوانشی نوین از فلسفۀ فارابی و ابن‏سینا (سید محمد آل‌مهدی، مترجم). تهران: نشر ثالث.
جهانی‌نسب، احمد (1401 ش). چهار گفتار درباب نظریه‌پردازی دولت: سنت آگوستین، ابن‏سینا، ابن‌خلدون و ماکیاولی. ساری: هاوژین.
حلبی، علی‌اصغر (1372). تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و جهان اسلامی. تهران: بهبهانی.
دادجو، ابراهیم (1396). علم‌النفس مشائیان مسلمان. تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
داودی، علی‌مراد (1389). عقل در حکمت مشاء. تهران: حکمت.
دیلتای، ویلهلم (1391). دانش هرمنوتیک و مطالعۀ تاریخ (منوچهر صانعی دره‌بیدی، مترجم). تهران: ققنوس.
رحیم‌پور، فروغ السادات؛ و زارع، فاطمه (1391). نقش عقل فعال در مسئلۀ نبوت ازمنظر ابن‏سینا و ملاصدرا. آموزه‌های فلسفۀ اسلامی، 7(10)، ص 143-161.
رحیمیان، سعید؛ و رهبری، مسعود (1390). جایگاه معرفت‌شناختی عقل فعال در اندیشۀ ابن‏سینا. فصلنامۀ اندیشۀ دینی، -(38)، ص 71-94.
ژیلسون، اتین (1395). تاریخ فلسفۀ مسیحی در قرون وسطا(رضا گندمی نصرآبادی، مترجم). قم: دانشگاه ادیان و مذاهب؛ تهران: سمت.
سجادی، جعفر (1373). فرهنگ و معارف اسلامی. تهران: دانشگاه تهران.
شایگان، داریوش (1397). هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی (باقر پرهام، مترجم). تهران: آگه.
شریف‌فخر، فاطمه (1392). اتصال عقل به عقل فعال در اندیشۀ فلسفی ابن‏سینا. پژوهش‌های فلسفی- کلامی، 15(2)، ص 97-119.
شکوری، ابوالفضل (1398). فلسفۀ سیاسی ابن‏سینا و تأثیر آن بر ادوار بعدی. قم: عقل سرخ.
طباطبائی، جواد (1377). زوال اندیشۀ سیاسی در ایران: گفتار در مبانی نظری انحطاط ایران. تهران: کویر.
علیخانی، علی‌اکبر (1386). سیاست نبوی: مبانی، اصول، راهبردها. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
عمید زنجانی، عباسعلی (1387). مبانی اندیشۀ سیاسی اسلام. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
عنایت، حمید (1379). بنیاد فلسفۀ سیاسی در غرب: از هراکلیت تا هابز. تهران: زمستان.
فارابی، محمد بن محمد (1995 م). آراء أهل مدینة الفاضلة ومضاداتها (علی ابوملحم، محقق). بیروت: دار ومکتبة الهلال.
کوربن، هانری (1387). ابن‏سینا و تمثیل عرفانی (انشاءالله رحمتی، مترجم). تهران: جامی.
کوربن، هانری (1373). تاریخ فلسفۀ اسلامی (جواد طباطبائی، مترجم). تهران: کویر.
محمدی‌کیا، طیبه (1386). مفهوم نبی و جایگاه آن در فلسفۀ سیاسی ابن‏سینا. فصلنامۀ علوم سیاسی، 10(37)، ص 141-179.
موسوی، سید محمد (1386). هرمنوتیک به‏مثابۀ روش در اندیشۀ سیاسی. فصلنامۀ علوم سیاسی، 4(7)، ص 161-186.
نصر، حسین (1383). سنت عقلانی اسلامی در ایران (سعید دهقانی، مترجم). تهران: قصیده‌سرا.
یوسفی‌راد، مرتضی (1387). مفهوم‌شناسی فلسفۀ سیاسی مشاء. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
Davidson, H. A. (1992). Alfarabi, Auicenna and Auerroes on Intellect. Oxford: Oxford University Press.
Dilthey, W. (1989). Selected Worlds. Introduction to Human Science (vol 1). Princeton University Press.
Legenhausen, H. M. (2013). Ibn-Sina's Practical Philosophy. Religious Inquiries, 2(3), p 5-27.
Rosenthal, E. J. (2009). IBN-SINA: The Synthesis, Political Thought in Medieval Islam. New York: Cambridge University Press.
Strauss, L. (1995). Philosophy and Law: Contributions to the Understanding of Maimonides and His Predecessors (E. Adler, Translator and Introduction Writer). Albany: State University of New York Press.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 27، شماره 69
فروردین 1402
صفحه 173-198

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار