ادراک حسی و مبانی فلسفی آن ازنظر ابن‌سینا و لایب‏ نیتس

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

ادراک حسی، همواره یکی از مباحث موردتوجه فیلسوفان بوده و درحوزۀ معرفت‌شناسی در تأمین شناخت‌های انسان، نقشی اساسی ایفا کرده است. ابن‌سینا به‏ عنوان فیلسوف مشائی مسلمان با اعتقاد به وحدت نفس، جدایی و تکثر قوا در انجام‌دادن افعال، و بیان چگونگی تعامل و ترابط قوای حسی و عقلی، به مسئلۀ ادراک حسی توّجه ویژه داشته و به‌تفصیل بدان پرداخته است. در عصر روشنگری که اصحاب عقل همه چیز را با محک عقل می‌سنجیدند و با شدت و حدتی غیرمنتظره، عقل و تجربه را منفک از یکدیگر می‌دانستند، لایب‏ نیتس با اتکا به شناخت وسیع و جامع خویش دربارۀ حکمای مَدرسی و تلاش برای تلفیق عناصر فلسفۀ قدیم یونان با نظرات جدید، مابعدالطبیعۀ خاص خود را براساس اصول منتخب از منطق ارسطویی شکل داد و نظریۀ وحدت عمیق دو قوۀ حساسه و فاهمه را برخلاف فلاسفۀ پیش‌از خود، به‌گونۀ دیگری ترسیم کرد. در مقالۀ پیشِ‌روی، درپی بررسی و مقایسۀ این دو نگاه فلسفی نتیجه گرفته‌ایم اگرچه هردو فیلسوف به امکان‌پذیرنبودن شناخت حقیقت اشیای محسوس معتقدند و آن را محدود به شناخت خواص، اَعراض و لوازم اشیا می‌دانند، به‌دلیل وجودداشتن اختلاف‌نظر مبنایی در تفکر فلسفی‌شان که در جهان‌بینی، بینش وحدت‌گرایانه و کثرت‌گرایانه، و اصول فلسفی آن‌ها ریشه دارد، هرکدام به‌نحوی کاملاً متفاوت از دیگری به ضرورت ادراک حسی و نقش محسوسات اذعان داشته و ضمن تأکید بر عقل و روش عقلی، به حس و روش تجربی نیز توجه کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Sensory Perception and Its Philosophical Foundations in Avicenna and Leibniz

نویسنده [English]

  • Marziyeh Akhlaghi
Associate Professor at the Department of Philosophy, Payam Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Due to its crucial role in acquiring knowledge, sense perception and its philosophical foundations have consistently been among the major topics in the history of philosophy. Avicenna, as a peripatetic (Aristotelian) Muslim philosopher, dedicated special attention to this problem. He advocated the unity of the soul despite the separation and multiplicity of the soul’s functional powers, leading him to posit an interaction or correlation between sensory and intellectual faculties. In the modern era, characterized by an emphasis on reason (intellect) and a perceived separation between reason and experience, Leibniz took a different approach. Drawing on his extensive knowledge of scholastic and ancient philosophers, he sought to reconcile elements of both old and new philosophies in forming his metaphysics. He based his metaphysical framework on select principles from Aristotelian logic but developed a unique theory regarding the unity of sensory and rational faculties. This paper aims to examine and compare these two philosophical viewpoints. Both philosophers held that it is impossible to fully grasp the truth of sensible objects, as knowledge is limited to understanding the properties and accidents of objects rather than their true nature. However, they diverged in their philosophical thinking, rooted in their respective worldviews and their stances on unity and plurality. Consequently, they both acknowledged the necessity of sense perception and the experimental method in acquiring knowledge, while simultaneously emphasizing the importance of reason and rational methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • sense perception
  • sensations
  • Avicenna
  • Leibniz

مراجع

ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (1392). سخن ابن‌سینا و بیان بهمنیار (چاپ 1). تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ و المعاد (چاپ 1). تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1371). المباحثات (محسن بیدارفر، مقدمه‌نویس و محقق) (چاپ 1). قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). الإشارات و التنبیهات (چاپ 1). قم: نشر البلاغه.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات (محمدتقی دانش‌پژوه، مقدمه‌نویس و مصحح) (چاپ 2). تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383). الأضحویة فی المعاد (حسن عاصی، محقق). تهران: شمس تبریزی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-الف). التعلیقات (عبدالرحمان بدوی، محقق). قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-ب). الشفاء: الإلهیات (سعید زائد و الأب قنواتی، مصححان). قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-ج). الشفاء: الطبیعیات (3ج) (چاپ 2). قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405ق-الف). الشفاء: المنطق. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405ق-ب). منطق المشرقیین (چاپ 2). قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1989). الحدود (چاپ 2). قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (2007). أحوال النفس: رسالة فی النفس و بقائها و معادها (فؤاد الأهوانی، مقدمه‌نویس). پاریس: دار بیبلیون.
احمدی، احمد (1388). بن‌مایه‌های شناخت. تهران: سمت.
امید، مسعود (1388). بازخوانی نظریۀ فطرت ادراک ابن‏سینا. خردنامۀ صدرا، 57، 33-41.
توماس، هنری (1365). بزرگان فلسفه (فریدون بدره‌ای، مترجم). تهران: کیهان- علمی و فرهنگی.
تهانوی، محمدعلی بن علی (1996). کشّاف إصطلاحات الفنون و العلوم (چاپ 1). بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
حسن‏زادۀ آملی، حسن (1386). شرح إشارات و تنبیهات ابن‌سینا: نمط سوم (جلد 1). قم: آیت اشراق.
حسن‏زادۀ آملی، حسن (1417ق). النفس من کتاب الشفاء (چاپ 1). قم: مکتب الإعلام الإسلامی، مرکز النشر.
راسل، برتراند (1384). شرح انتقادی فلسفۀ لایب‏نیتس (به‌ضمیمۀ قطعات برجسته) (ایرج قانونی، مترجم) (چاپ 2). تهران: نشر نی.
صانعی دره‌بیدی، منوچهر (1383). فلسفۀ لایب‏نیتس. تهران: ققنوس.
فروغی، محمدعلی (1367). سِیر حکمت در اروپا (چاپ 2). تهران: زوّار.
کاپلستون، فردریک چارلز (1386). تاریخ فلسفه (غلام‌رضا اعوانی، مترجم) (جلد 4) (چاپ 3). تهران: علمی و فرهنگی.
لاتا، رابرت (1384). فلسفۀ لایب‌نیتس (فاطمه مینایی، مترجم). تهران: هرمس.
لایب‏نیتز، گتفرید ویلهلم (1372). مونادولوژی و چند مقالۀ دیگر (عبدالکریم رشیدیان، مترجم) (چاپ 1). تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
لایب‏نیتس، گتفرید ویلهلم (1375). مونادولوژی (بوتر و دیگران، مقدمه‌نویسان و شارحان) (یحیی مهدوی، مترجم) (چاپ 1). تهران: خوارزمی.
لایب‌نیتس، گتفرید ویلهلم (1381). گفتار در مابعدالطبیعه (ابراهیم دادجو، مترجم). تهران: حکمت.
لیب‌نیتز، گتفرید ویلهلم (1983). أبحاث جدیدة فی الفهم الإنسانی نظریة المعرفة (احمد فؤاد کامل، مترجم و محقق). مغرب: دار الثقافة للنشر و التوزیع.
مجتهدی، کریم (1373). نگاهی به فلسفه‌های جدید و معاصر در جهان غرب (چاپ 1). تهران: امیرکبیر.
مؤمنی، مصطفی (1397). مفهوم‌شناسی فطرت و نفی ادراکات فطری در اندیشۀ سینوی. جاویدان‌خرد، 34، 161-178.
میرزایی، داوود؛ میرزایی، علی؛ و ماحوزی، رضا (1397). رابطۀ ادراک حسی با تجربۀ ایتتیکی و زیبایی در استتیک لایب‌نیتس. مجلۀ پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز، 12(23)، 178-194.
نصر، سید حسین (1345). نظر متفکران اسلامی دربارۀ طبیعت (چاپ 2). تهران: دهخدا.
نصر، سید حسین (1384). سه حکیم مسلمان (احمد آرام، مترجم) (چاپ 6). تهران: علمی و فرهنگی.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1375). شرح إشارات و تنبیهات ابن‌سینا (نمط سوم) (جلد 2) (چاپ 1). قم: البلاغة.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1383). أجوبة المسائل النصریة (عبدالله نورانی، به‌اهتمام). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نیکولاس، جالی (1391). لایب‌نیتس (سید مسعود حسینی توشمانلویی، مترجم). تهران: ققنوس.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 26، شماره 68
مهر 1401
صفحه 25-50

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار