تعالی تفکر سینوی: گذار ابن‏ سینا از مادّیت به تجرد قوۀ خیال و ادراکات خیالی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی نیشابور، نیشابور، ایران.

2 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.

3 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران

چکیده

یکی از مباحث مهم درحوزۀ نفس‌شناسی ابن‌سینا مجرد یا مادّی‌بودن قوۀ خیال است. نظر غالب در عبارات شیخ‌الرئیس، مادّی‌بودن آن‌هاست، ولی در برخی مواضع، وی عباراتی دارد که حاکی از تردید او در مادّیت خیال یا مستلزم تجرد خیال است؛ ازاین‌رو، می‌توان مواضع شیخ در این بحث را بر سه نوع تقسیم کرد: نخست، مواضع دالّ بر باورداشتن او به مادّیت قوۀ خیال، مانند النفس من کتاب الشفا که در آن، وی بر مادّیت قوۀ خیال تصریح و اقامۀ دلیل می‏ کند؛ دوم، مواضعی همچون المباحثات که در آن‌ها بوعلی با شک‌وتردید، مسئلۀ مادّیت خیال و ادراکات خیالی را مطرح می‌کند؛ سوم، مواضعی همچون نمط پایانی الإشارات و التنبیهات که در آن، ابن‏سینا به تجرد خیال و ادراکات خیالی اذعان می‌کند. در این مقاله با درنظرداشتن مبنای «تعالی در تفکر سینوی»، ضمن تبیین سه رویکرد یادشده در آثار این فیلسوف، موضع اقبال وی به تجرد خیال تقویت می‌شود و به این نتیجه می‌انجامد که با توجه به گذار او از حکمت مشاء به حکمت متعالیه، نظر نهایی وی تجرد قوۀ خیال خواهد بود؛ هرچند به دلایلی، بوعلی مجال تبیین نظر نهایی‌اش را نیافته است، این تفکر وی می‌تواند الهام‌بخش فیلسوفانی مانند ملاصدرا در تبیین تجرد قوۀ خیال باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Ibn Sina's transcendental thought; Ibn Sina's transition from materiality to abstraction of imagination and imaginary perceptions

نویسندگان [English]

  • mostafa momeni 1
  • mohamad nejati 2
  • faroogh touli 3
1 Associate Professor, Department of Islamic Teachings, Neyshabur University of Medical Sciences, Neyshabur, Iran
2 Assistant Professor, Department of Islamic Teachings, Hormozgan University of Medical Sciences, Bandar Abbas, Iran
3 Assistant Professor, Department of Islamic Teachings, Hormozgan University of Medical Sciences, Bandar Abbas, Iran
چکیده [English]

یکی از مباحث مهم در حوزه نفس‌شناسی ابن‌سینا مجرد یا مادی بودن قوه خیال است. نظر غالب در عبارات شیخ‌الرئیس مادی بودن آنست. از طرف دیگر، در برخی مواضع، عباراتی دارد که حاکی از تردید وی در مادیت خیال است و یا این که این عبارات مستلزم تجرد خیال است. از اینرو می‌توان موضع شیخ در این بحث را به سه موضع تقسیم نمود: مواضعی که بر مادیت قوه خیال باور دارد، مانند کتاب «النفس من کتاب الشفا» که در آن شیخ بر مادیت قوه خیال تصریح و اقامه دلیل می کند.؛ مواضعی همچون کتاب «المباحثات» که شیخ با شک و تردید مساله مادیت خیال و ادراکات خیالی را مطرح می‌کند؛ اما این مساله رویکرد نهایی وی نیست.؛ سوم، مواضعی همچون نمط پایانی کتاب «الاشارات و التنبیهات» که در آن ابن سینا به تجرد خیال و ادراکات خیالی اذعان می‌کند. در این مقاله با مبنای «تعالی در تفکر سینوی» ضمن بیان و توضیح سه رویکرد فوق در آثا ابن سینا به تقویت موضع اقبال وی به تجرد خیال پرداخته شده است و با توجه به گذار ابن سینا از مشاء به متعالیه، نظر نهایی وی تجرد قوه خیال خواهد بود هرچند به دلایلی که ذکر خواهد شد مجال تبیین آنرا نیافته است ولی می‌تواند الهام-بخش فیلسوفی مانند ملاصدرا در تبیین تجرد قوه خیال باشد.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ابن سینا
  • نفس
  • قوه خیال
  • تجرد قوه خیال
  • تعالی

مراجع

ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1379 ق). الإشارات و التنبیهات (محمد بن محمد نصیرالدین طوسی، شارح). تهران: مطبعه حیدری.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1318). رسالة فیض الهی (به‌ضمیمۀ رسالۀ عشق) (ضیاءالدین درّی، مترجم). بی‌جا: بی‌نا.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق). الشفا: الطبیعیات (سعید زاید، محقق). قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
 ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1383). طبیعیات دانشنامۀ علائی (محمد مشکات، محقق). همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1375). کتاب النفس (حسن حسن‌زاده آملی، محقق). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1371). المباحثات. قم: بیدار.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ والمعاد (عبداللّه‏ نورانی، به‌اهتمام). تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل با همکاری دانشگاه تهران.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1400 ق). رسائل. قم: بیدار.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1362). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات (محمدتقی دانش‌پژوه، مصحح). تهران: دانشگاه تهران.
بهمنیار بن مرزبان (1375). التحصیل (مرتضی مطهری، مصحح). تهران: دانشگاه تهران.
حسن‌زاده آملی، حسن (1361). دروس معرفت النفس. تهران: علمی و فرهنگی.
حسن ­زاده آملی، حسن (1380). سرح العیون فی شرح العیون (ابراهیم احمدیان، مترجم). قم: قیام.
داوودی، علی‌مراد (1387). عقل در حکمت مشاء. تهران: حکمت.
ذبیحی، محمد (1386). فلسفۀ مشاء با تکیه بر اهمّ آرای ابن‏سینا. تهران: سمت.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981 م). أسفار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صلیبا، جمیل (1393). از افلاطون تا ابن‏سینا (فریدالدین رادمهر، مترجم). تهران: مرکز.
فارابی، محمد بن محمد (بی‌تا). آراء اهل المدینه الفاضله و مضاداتها (تحقیق دکتور عل بومحلم). بیروت: دار و مکتبه الهلال للطباعه و النشر.
فخر رازی، محمد بن عمر (1411 ق). المباحث المشرقیة. قم: بیدار.
کرد فیروزجایی، یارعلی (1393). حکمت مشاء. قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
مصباح، محمدتقی (1375). شرح جلد هشتم اسفار (محمد سعیدی‌مهر، به‌اهتمام). قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
نجاتی، محمد (1392). نخستین بارقه­های تجرد خیال در حکمت سینوی. آموزه‌های فلسفۀ اسلامی، ش 13.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1379 ق). شرح الإشارات و التنبیهات. تهران: مطبعة حیدری.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 27، شماره 69
فروردین 1402
صفحه 37-57

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار