اختلاط حقیقیه و خارجیه: ضرب‌های منتج و نتایج

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استاد گروه منطق، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، ایران.

چکیده

شمس‌الدین سمرقندی در دو کتاب قسطاس الأفکار و شرح القسطاس دربارة قیاس‌های مختلط از حقیقیه و خارجیه، دو دیدگاه متفاوت را به‌دست داده است که تحت عنوان‌های «تحریر اول» و «تحریر دوم» در مقالات دیگری به آن‌ها پرداخته و نشان داده‌ایم هرکدامشان دچار خطاهای متعددی هستند و از این روی، هیچ‌کدام از آن‌ها تحلیلی درست و کامل از اختلاط قضیه‌های حقیقیه و خارجیه به‌دست نمی‌دهند. در این مقاله قصد داریم نتایج درست اختلاط این قضایا را به‌دست دهیم؛ به‌گونه‌ای که برپایة مبانی فکری منطق‌دانان مسلمان همچون سمرقندی، هیچ اعتراضی بر این نتایج وارد نباشد و بتوان آن‌ها را تقریری کاملاً درست از اختلاط قضایای حقیقیه و خارجیه دانست. در هریک از شکل‌های چهارگانة قیاس ارسطویی، اختلاط خارجیه-حقیقیه و حقیقیه-خارجیه را جداگانه بررسی کرده‌ایم؛ همچنین ضرب‌ها و اختلاط‌های عقیم و منتج را به‌صورت موردی مشخص کرده و نتایج هر ضرب و اختلاط منتج را جداگانه نشان داده و نتایج قابل اثبات را اثبات کرده‌ایم. بررسی اختلاط‌های عقیم و نتایج غیر قابل اثبات، نیازمند بررسی نظام‌مند مثال‌های نقض است که آن را به مقاله‌ای دیگر وامی‌گذاریم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Mixed Ḥaqīqī-Khārijī Syllogisms: The Productive Moods and Their Conclusions

نویسنده [English]

  • Asadollah Fallahi
Professor at the Department of Logic, Iranian Research Institute of Philosophy, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In both of his logical books, Qisṭās al-afkār and its self-commentary Sharḥ al-Qisṭās, Shams al-Dīn Samarqandī presents two versions of mixed ḥaqīqī-khārijī syllogisms. In previous papers, we discussed these two versions and demonstrated that both contain numerous errors. As a result, neither version provides a correct and comprehensive analysis of mixed ḥaqīqī-khārijī syllogisms. In this paper, we aim to present the accurate conclusions of mixed syllogisms. By adhering to the principles accepted by Arabic logicians, including Samarqandī, our version should be beyond objection and can be considered a wholly correct interpretation of mixed ḥaqīqī-khārijī syllogisms. We will examine the khārijī-ḥaqīqī and ḥaqīqī-khārijī mixes separately within each of the four traditional figures of syllogism. We will determine the sterile and productive mood-mixes on a case-by-case basis and elucidate the true conclusions of each productive mood-mix individually. The systematic study of counterexamples for the sterile mood-mixes will be deferred to future research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mixed syllogism
  • ḥaqīqī premise
  • khārijī premise
  • valid moods
  • invalid mixes
  • Shams al-Dīn Samarqandī

مراجع

سمرقندی، شمس‏الدین (1393). قسطاس الأفکار فی تحقیق الأسرار (نجم‌الدین پهلوان، مقدمه‌نویس و مصحح و مترجم). استانبول: ترکیه یازما اثرلر کورمو باشکانلیقی.
سمرقندی، شمس‏الدین (1399). قسطاس الأفکار فی المنطق (اسدالله فلّاحی، مقدمه‌نویس و مصحح و محقق). تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
فلّاحی، اسدالله (1400). قضایای حقیقیه و خارجیه نزد ارسطو. منطق‌پژوهی، 12(2)، 213-234.
فلّاحی، اسدالله (1401الف). قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمس‏الدین سمرقندی. منطق‌پژوهی، 13(1)، 143-166.
فلّاحی، اسدالله، (1401ب). دو تحریر از قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمس‏الدین سمرقندی. جاویدان خرد، 41(1)، 5-36.
فلّاحی، اسدالله (1401ج). قیاس مرکّب از قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمس‏الدین سمرقندی. فلسفه و کلام اسلامی، 55(2)، 365-390.
فلّاحی، اسدالله (1401د). مقایسه و ارزیابی تحریر دوم از اختلاط حقیقیه و خارجیه نزد شمس‏الدین سمرقندی. حکمت معاصر، 13(2)، 57-81.
فلاحی، اسدالله (1401هـ). اختلاط حقیقیه و خارجیه: ضرب‌های عقیم و مثال‌های نقض. تاریخ علم، 20(2)، 133-151.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 26، شماره 68
مهر 1401
صفحه 5-23

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار