تحلیل و بررسی ساختار ادراک در تشخیص لذت و الم در فلسفۀ سینوی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه معارف قرآن و عترت اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

در آثار ابن‌سینا تبیین و توصیف لذت و الم به‌شکل مبسوط صورت گرفته؛ اما به چگونگی ادراک در تشخیص این دو مقوله، کمتر پرداخته شده است. در این پژوهش، دو مسئله را تحلیل کرده‌ایم: نخست، جایگاه ادراک حضوری و حصولی در تشخیص لذت و الم؛ دوم، اینکه در نظام فکری بوعلی، لذت، منحصر به نوع مادّی و محسوس نیست و لذات غیرحسی قوّت و شدت بسیار دارند. در پژوهش حاضر، درصدد واکاوی این مسئله بوده‌ایم که ابن‌سینا با توصیف و تبیین حقیقت لذت و الم به‌دنبال عبور از لذت طبیعی و حیوانی بوده و حرکت به‌سوی لذت عقلی و روحانی را درنظر داشته و از این روی در نظام فلسفۀ سینوی، لذت حسی، احساس امر ملایم و لذت عقلی، تعقل امر ملایم است. شیخ‌الرئیس در تفسیر لذت به واژۀ «ادراک» اکتفا نکرده و از واژۀ «نیل» نیز استفاده کرده است؛ زیرا نیل به چیزی، زمانی حاصل می‌شود که ذات آن نزد ادراک‌کننده حاضر باشد؛ به همین دلیل، لذت با حصول آنچه مساوی امر خوشایند است، حاصل نمی‌شود؛ بلکه تنها با حصول ذات امر خوشایند به‌دست می‌آید. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی و تحلیل محتوا درپی بررسی این مطلب بوده‌ایم که در نظام فلسفۀ سینوی، توجه به لذت عقلی و روحانی از مهم‌ترین دقایق سبک فکری ابن‌سینا به‌شمار می‏آید که وی از آن به ابتهاج نیز تعبیر کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Structure of Perception in Recognizing Pleasure and Pain According to Avicennan Philosophy

نویسندگان [English]

  • Ali Mostajeran Gurtani 1
  • Masoode Fazel Yeganeh 2
1 PhD Student in Transcendent philosophy, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 Assistant Professor at the Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Quran and Etrat Studies, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

In Avicenna’s work, pleasure and pain are explained and described in detail. However, not much research has been done on how perception determines pleasure and pain. In this study, two issues have been discussed: first, the place of ‘innate’ and ‘acquired’ perception in recognizing pleasure and pain; second, that in Avicenna’s intellectual system, pleasure is not limited to material and sensual pleasures, and non-sensual pleasures have strength and intensity. By explaining and describing the true nature of pleasure and pain, Avicenna seeks to overcome natural and animal pleasure and move towards intellectual and spiritual pleasure. Therefore, in Avicenna’s philosophical system, sensual pleasure means the feeling of the suited, and intellectual pleasure means thinking about the suited. In his interpretation of pleasure, Avicenna, in addition to the word ‘perception’, also used the word ‘attainment’. Since something is attained when its essence is present for the perceiver, pleasure is not attained by taking what is equal to the pleasant thing, but only by attaining the essence of the pleasant thing. In a content analysis of Avicenna’s work, we realize that attention to intellectual and spiritual pleasure is one of the most important features of his philosophical system, which he has also described as ‘bliss’.

کلیدواژه‌ها [English]

  • pleasure
  • pain
  • feeling
  • acceptance
  • Avicenna

مراجع

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ و المعاد (عبدالله نورانی، به‌اهتمام). تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1364). ترجمۀ رسالۀ اضحویه (حسین خدیوجم، مصحح، مقدمه‌نویس و تعلیقه‌نویس) (چاپ 2). تهران: اطلاعات‏.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1370). رسالة الطیر (عمر بن سهلان ساوى‏، شارح) (محمدحسین اکبرى، به‌اهتمام). تهران: الزهراء.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). الإشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات (محمدتقى دانش‌پژوه‏، مقدمه‌نویس و مصحح) (چاپ 2). تهران: دانشگاه تهران‏.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1382). الأضحویة فی المعاد (حسن عاصی، محقق). تهران: شمس تبریزی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383الف). الهیات دانشنامۀ علایی (محمد معین، مقدمه‌نویس، حاشبه‌نویس و مصحح). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383ب). رسالۀ نفس (موسی عمید، مقدمه‌نویس، حاشبه‌نویس و مصحح). همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی- تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383ج). طبیعیات دانشنامۀ علایی (چاپ 2) (سید محمد مشکوة، مقدمه‌نویس، حاشیه‌نویس و مصحح). همدان: دانشگاه بوعلى‌سینا.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1386الف). الإشارات و التنبیهات: شرح نمط هفتم (احمد بهشتی، شارح) (چاپ 2). قم: بوستان کتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1386ب). الإشارات و التنبیهات: شرح نمط هشتم (حسن حسن‌زادۀ آملی، مترجم؛ صادق حسن‌زاده، به‌اهتمام). قم: مطبوعات دینی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-الف). التعلیقات (عبدالرحمان بدوی، محقق). قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-ب). الشفاء: الطبیعیات (سعید رائد و الأب قنواتی، مصححان) (چاپ 2). قم: مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1417ق). النفس من کتاب الشفاء (حسن حسن‌زادۀ آملی، محقق). قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1418ق). إلهیات من کتاب الشفاء (حسن حسن‌زادۀ آملى، محقق). قم: مکتب الإعلام الإسلامی، مرکز النشر.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1428ق). الشفاء: إلهیات (ابراهیم مدکور، مصحح). قم: ذوی‌القربی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1953). رسائل (حلمى ضیاء اولکن‏، به‌اهتمام). استانبول: دانشکدۀ ادبیات استانبول.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1980). عیون الحکمة (عبدالرحمان بدوى‏، مقدمه‌نویس و محقق) (چاپ 2). بیروت: دار القلم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (2007). رسالة فی النفس و بقائها و معادها (فؤاد الأهوانى، مقدمه‌نویس و محقق). پاریس: بیبلیون.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم (مصطفى درایتى، محقق و مصحح) (چاپ 1). قم: دفتر تبلیغات.
ساوى‏، عمر بن سهلان (1370). رسالة الطیر (محمدحسین اکبرى، به‌اهتمام). تهران: الزهراء.
سلیمانی، فاطمه (1389). لذت و الم ازنگاه ابن‌سینا. حکمت سینوی (مشکوة النور)، 14(44)، 4-8.
سیاسی، علی‌اکبر (1333). علم‌النفس ابن‌سینا و تطبیق آن با روان‌شناسی جدید. تهران: دانشگاه تهران.
صادق‌زادۀ قمصری، فاطمه (1396). نقش کمالات عقلی در سعادت ازنگاه ابن‌سینا. حکمت سینوی (مشکوة النور)، 21(58)، 4-10.
علی‌زمانی، امیرعباس؛ و عمرانیان، سیده نرجس (1396). لذت و معنای زندگی ازنگاه ابن‌سینا. حکمت سینوی، 21(57)، 8-12.
فاضل یگانه، مسعوده (1394). نسبت ایمان و لذت در فلسفۀ ابن‌سینا و ملاصدرا. (رسالۀ دکتری). دانشکدۀ الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.
الفاخوری، حنا؛ و البحر، خلیل (1355). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی (عبدالمحمد آیتی، مترجم). تهران: کتاب زمان.
لاهیجی، عبدالرزاق (1428ق). شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام (اکبر اسدعلی‌زاده، محقق). قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
مطهری، مرتضی (1378). مجموعۀ آثار. تهران: صدرا.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1375). شرح الإشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1413ق). شرح الإشارات و التنبیهات. بیروت: النعمان.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار