بررسی نقش نفس و بدن در پیدایش لذت و الم براساس دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکدۀ علوم اسلامی، بنیاد پژوهش‏های آستان قدس رضوی، مشهد، ایران .

2 دانش‌آموختۀ دکتری فلسفه و کلام، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران.

3 استادیار مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، ایران.

چکیده

تبیین علوم تجربی و فلسفۀ اسلامی از لذت و الم، و نقش نفس و بدن در پیدایش آن‌ها متفاوت است. دانشمندان تجربی، تبیینی کاملاً فیزیکالیستی از نحوۀ حصول لذت و الم به‌دست داده و برخی بر این اساس، حالات نفسانی را به گونه‌هایی صرفاً جسمانی فروکاسته‌اند. ابن‌سینا درخصوص لذات و آلام حسی، نقشی بالسویه برای نفس و بدن قائل شده؛ اما حصول لذات و آلام وهمی و خیالی را از اوصاف نفس متعلق به بدن دانسته است. ازنظر او تنها لذات و آلام عقلی از اوصاف نفس بما هی‌نفس هستند؛ اما طبق دیدگاه صدرالمتألهین، از آنجا که لذت و الم ازسنخ ادراک است و از طرفی همۀ قوای ادراکی، مجرد از ماده هستند، لذت و الم ناشی از هرکدام نیز مجرد از ماده است؛ از این روی، آنچه در علوم تجربی دربارۀ سازوکار و فیزیولوژی حصول لذت و الم ذکر می‌شود، مربوط به حقیقت این دو مقوله نیست و درواقع، به مرحلۀ زمینه‌سازی و اِعداد آن‌ها‌ بازمی‌گردد. در این مقاله، ضمن بررسی حقیقت لذت و الم، و تبیین مراحل پیدایش انواع آن‌ها نقش ایجابی و سلبی نفس و بدن در مراحل شکل‌گیری لذت و الم را با توجه به مبانی موردنظر ابن‌سینا و ملاصدرا تحلیل کرده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Avicenna and Mulla Sadra on the Perception of Pleasure and Pain in Body and Soul

نویسندگان [English]

  • Mohammadmahdi Kamali 1
  • Javad Parsaee 2
  • AHMAD SHAHGOLI 3
1 Assistant Professor at the Department of Islamic Sciences, Islamic Research Foundation of Astan Quds Razavi, Mashhad, Iran.
2 PhD Student in Philosophy and Theology, Baqir al-Olum University, Qom, Iran.
3 Assistant Professor at the Iranian Research Institute of Philosophy, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Experimental sciences and Islamic philosophy have different explanations for pleasure and pain and the role of the soul and the body in perceiving them. Scientists’ explanation of pleasure and pain is completely physicalistic, and for this reason, they reduce sensual states to purely physical states. Regarding sensual pleasure and pain, Avicenna believes in the equal role of the soul and the body but considers illusory and imaginary pleasure and pain to be among the properties of the physical soul. From his point of view, only intellectual pleasure and pain are properties of the soul as such. On the other hand, according to Mulla Sadra, since pleasure and pain are kinds of perception, and all perceptive powers are abstracted from matter, pleasure and pain are also abstracted from matter. Therefore, what is said in the experimental sciences about the mechanism and physiology of pleasure and pain doesn’t have any relevance in the true explanation of pleasure and pain; they only provide requirements and occasional causes. Examining Avicenna and Mulla Sadra’s explanations of pleasure and pain, we will discuss the positive and negative roles of the soul and body in their formation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • body
  • soul
  • pleasure and pain
  • Avicenna
  • Mulla Sadra
  • experimental sciences

مراجع

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ و المعاد (چاپ 1). تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامى.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1371). المباحثات (چاپ 1). قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). الإشارات و التنبیهات (چاپ 1). قم: نشر البلاغة.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات (چاپ 2). تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1382). الأضحویة فى المعاد (چاپ 1). تهران: شمس تبریزی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1400ق). رسایل ابن‌سینا. قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-الف). الإلهیات من کتاب الشفاء. قم: مکتبة المرعشی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-ب). رسالة فى الأدویة القلبیة. نرم‌افزار حکمت اسلامی. بی‌جا: بی‌نا.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-ج). الطبیعیات من کتاب الشفاء. قم: مکتبة المرعشی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1417ق). النفس من کتاب الشفاء (چاپ 1) (حسن حسن‏زادۀ آملی، محقق).
قم: مکتب الإعلام الإسلامى.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1418ق). الإلهیات من کتاب الشفاء (چاپ 1) (حسن حسن‏زادۀ آملی، محقق). قم: مکتب الإعلام الإسلامى.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1980). عیون الحکمة (چاپ 2). بیروت: دارالقلم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (2005). القانون فی الطب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
احسن، مجید؛ و صادقی، مسعود (1393). بررسی انتقادی رویکردهای فیزیکالیستی به نفس با تکیه بر شواهد عقلی و نقلی. اندیشۀ نوین دینی، 10(38)، 95-114.
اخوان‌الصفا (1412ق). رسایل اخوان‌الصفا (چاپ 1)، بیروت: الدار الإسلامیة.
افلوطین (1997م). تاسوعات أفلوطین (جیرار جهامی و سمیح دغیم، مصححان) (فرید جبر، مترجم). بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
بهرامی، مهدی (1399). تحلیل رابطۀ کمال مُدرَک و ادراک لذت در نظر ابن‌سینا. پژوهش‌های هستی‌شناختی، 9(17)، 271-295.
بهرامی، مهدی؛ حکمت، نصرالله؛ و موسوی گیلانی، سید رضی (1399). تحلیل و نقد شرح خواجه نصیرالدین طوسی بر واژۀ «نِیل» دربارۀ لذت در کتاب إشارات و تنبیهات ابن‌سینا. دوفصلنامۀ فلسفی شناخت، 13(82)، 101-118.
بهمنیار بن مرزبان (1375). التحصیل (چاپ 2). تهران: دانشگاه تهران.
ترابی، نفسیه؛ و جوادی، محسن (1391). چیستیِ لذت ازمنظر ابن‌سینا و فخر رازی. نقد و نظر، 17(4)، 37-61.
حسن‏زادۀ آملی، حسن (1366). اتحاد عاقل به معقول (چاپ 2). تهران: حکمت.
خاتمی، محمود (1386). مدخل فلسفۀ غربی معاصر. تهران: علم.
خادمی، عین‌الله (1389). جستاری دربارۀ چیستیِ لذت ازمنظر ابن‌سینا. فلسفه و کلام اسلامی، 43، 29-50.
خادمی، عین‌الله؛ و حامدی، مرتضی (1390). لذت و الم اخروی در فلسفۀ سینوی. آینۀ معرفت، 11(28)، 8-30.
رازی، زکریا (2005). رسائل فلسفیة (کراوس پل، محقق). دمشق: بدایات.
رازى، قطب‌الدین (1375). المحاکمات بین شرحى الإشارات. قم: نشر البلاغة.
زرین‌دست، محمدرضا (1378). اعتیاد و ناقل‌های شیمیایی مغز. تازه‌های علوم شناختی، 1(2 و 3)، 2-10.
زرین‌دست، محمدرضا؛ و رضایوف، آمنه (1381). نوروبیولوژی پاداش و اعتیاد. تازه‏های علوم شناختی، 4(1)، 1-5.
سبزوارى، ملاهادی (1372). شرح الأسماء الحسنی (چاپ 1). تهران: دانشگاه تهران.
سلیمانی، فاطمه (1389). لذت و الم ازنگاه ابن‌سینا. حکمت سینوی، 14(44)، 5-23.
شجاعی باغینی، حوریه؛ خادمی، عین‌الله؛ و منصوری نوری، امیرحسین (1397). بررسی مواجهۀ ابن‌سینا با آرای پیشینیان درباب چیستیِ لذت. فصلنامۀ تاریخ فلسفه، 9(35)، 123-146.
شهرزورى، شمس‌الدین (1383). رسائل الشجرة الإلهیة فى علوم الحقایق الربانیة (چاپ 1). تهران: مؤسسۀ حکمت و فلسفۀ ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد (چاپ 1)، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363). مفاتیح الغیب (چاپ 1). تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالى، انجمن اسلامى حکمت و فلسفۀ ایران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1366). تفسیر القرآن الکریم (چاپ 1)، قم: بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1417ق). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة (چاپ 1). بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1422ق). شرح الهدایة الأثیریة (چاپ 1). بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة (چاپ 3). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طوسى، نصیرالدین محمد بن محمد (1375). شرح الإشارات و التنبیهات (چاپ 1). قم: نشر البلاغة.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1383). اجوبة المسائل النصیریة (چاپ 1). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عمرانیان، سیده نرجس؛ و علی‌زمانی، امیرعباس (1396). لذت و معنای زندگی ازنگاه ابن‌سینا. حکمت سینوی، 21، 21(57)، 67-85.
فارابى، ابونصر محمد بن محمد (1405ق). فصوص الحکم (چاپ 2). قم: بیدار.
فخر رازى، محمد بن عمر (1411ق). المباحث المشرقیة فى علم الإلهیات و الطبیعیات (چاپ 2). قم: بیدار.
کرباسی‌زاده، امیراحسان؛ و شیخ‏رضایی، حسین (1391). آشنایی با فلسفۀ ذهن. تهران: هرمس.
لوکری، ابوالعباس (1373). بیان الحق بضمان الصدق. تهران: مؤسسۀ بین‌المللى اندیشه و تمدن اسلامى.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار