تحلیل و ارزیابی تفسیر فلسفیِ ابن سینا از آیه نور

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه اخلاق اسلامی دانشکده معارف اسلامی دانشگاه تهران. تهران. ایران.

چکیده

دایرۀ تفسیر سینوی آیۀ نور به نوشته ­های ابن ‏سینا محدود نیست و همواره برخی صاحب­نظران در حوزه­ های فلسفه و تفسیر به آن توجه کرده و بارها در این دو ساحت، به آن پرداخته ­اند. برخی دل­دادگان به فلسفه با استفاده از مبانی فلسفی، این­گونه تفسیر از آیۀ موردبحث را تأیید کرده و برخی بدبینان به فلسفه نیز براساس نگرش منفی خود، بر رد آن پای فشرده ­اند؛ اما جنبۀ نوآورانۀ پژوهش حاضر از این جهت است که در آن به اصول و مبانی تفسیر اجتهادی توجه و بر آن اساس، شواهد و قراین دالّ بر صحت این تفسیر عرضه شده است. در این نوشتار، با استفاده از روش تحلیلی- اسنادی، همسویی محتوایی تفسیر ابن ‏سینا با محتوای مدرّج و انفسی آیۀ نور و با برخی قرائت­ها و روایات تفسیری و تفسیر ابیّ بن کعب را اثبات کرده و درنهایت نتیجه گرفته­ ایم این تفسیر نه ­تنها منافی با معنای ظاهری آیه نیست؛ بلکه با برخی قرائات نیز همسویی دارد؛ همچنین روشن شد که برخلاف برخی ادعاها، در تفسیر موردبحث، تحمیل یک مبحث فلسفی بر قرآن، موردنظر نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analyzing Avicenna’s Philosophical Interpretation of Verse of Light

نویسنده [English]

  • mohammad miri
Assistant Professor of the department of Islamic Ethics, Tehran University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Avicennian interpretation of the Verse of Light is not limited to the works of Avicenna. But, It has also been at the center of attention in other philosophies and approaches of Quranic interpretations. Ones who are interested in philosophy acknowledged Avicenna's interpretation and defend it, in a manner that rests on philosophical foundations, but ones who are not interested in philosophy pessimistically refuse it. Thus, the paper aims to study Avicenna's interpretation from the perspective of ijtihādi interpretation (an inferential method of interpretation). I will not employ a philosophical language that is perhaps not acceptable by many thinkers. Through this new perspective, I would raise arguments that reveal the accuracy of Avicenna's interpretation. In this study, I will show how Avicenna's interpretation is correspondent with esoteric interpretations of Verse of Light as well as other readings of the verse, interpretational narratives, and Ubayy ibn Ka'b’s interpretation. Finally, I conclude that Avicenna's interpretation is not only incompatible with what generally is comprehended from the apparent content of the verse, but also is it completely compatible with some other readings of the verse. I will also show that, despite what some have claimed, Avicenna's interpretation does not impose a philosophical meaning on the Holy Quran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verse of Light
  • Avicenna
  • Philosophical Interpretation
  • Esoteric Interpretation

مراجع

قرآن کریم.
آلوسى، محمود بن عبدالله (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
ابراهیم­ نژاد، محمدرضا (1396). جایگاه آیۀ نور در فلسفۀ اسلامی. آینۀ معرفت، 63-80.
ابن ‏ابى‏حاتم، عبدالرحمان بن محمد (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
ابن‏ بابویه، محمد بن على (1362). الخصال. قم: جامعۀ مدرسین.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ و المعاد. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک­گیل.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (1381). الإشارات و التنبیهات. قم: ب‍وس‍ت‍ان‌ ک‍ت‍اب‌ (مرکز النشر التابع لم‍ک‍ت‍ب‌ الإع‍لام‌ الإس‍لامی‌‌).
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1960م). دیوان ابن­سینا: مجموعة قصاید (نورالدین عبدالقادر و الحکیم هنری جاهیه، محقق، مترجم و تعلیقه­نویس). الجزایر: مکتبة فراریس- مطبعة فونطانا.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (بی­تا-الف). رسالة فی اثبات النبوات و تأویل رموزهم و امثالهم. قاهره: دار العرب.
ابن ‏سینا، حسین بن عبدالله (بی­تا-ب). رسائل ابن‏سینا: رسالة فی الفعل و الإنفعال و اقسامهما. قم: بیدار.
ابن‏ قتیبه، عبدالله بن مسلم (1411ق). تفسیر غریب القرآن. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
ابن ‏قیم جوزیه، محمد بن ابى‏بکر (1410ق). تفسیر القرآن الکریم المعروف بالتفسیر القیم. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
احمدیان، عبدالله (1382). قرآن­شناسی. تهران: احسان.
ایزدی مبارکه، کامران (1376). شروط و آداب تفسیر و مفسر. تهران: امیرکبیر.
بغوى، حسین بن مسعود (1420ق). تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوى). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
پانى‏پتى، ثناءالله (1412ق). التفسیر المظهرى. کویته (پاکستان): مکتبة رشدیه.
ترمذى، حکیم (1422ق). غور الامور. قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
تسترى، سهل بن عبدالله (1423ق). تفسیر التسترى. بیروت: دار الکتب العلمیة- منشورات محمد علی بیضون.
تیمى، یحیى بن سلام (1425ق). تفسیر یحیى بن سلام التیمى البصرى القیروانى. بیروت: دار الکتب العلمیة- منشورات محمد علی بیضون.
ثعلبى، احمد بن محمد (1422ق). الکشف و البیان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جصاص، احمد بن على (1405ق). احکام القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جمعی از نویسندگان (1386). دانشنامۀ جهان اسلام (جلد 4). تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
خطیبی، مهدی (1398). اعتبارسنجی تراکم ظنون در فرایند استنباط. جستارهای فقهی و اصولی، 7-34.
خورشیدی فریدی، منا؛ و سلیمانی، فاطمه (1394). تفاوت تأویلی آیۀ مبارکۀ نور ازمنظر ابن‌سینا و ملاصدرا. حکمت صدرایی، 71-83.
ذهبی، محمد حسین (بی­تا). التفسیر و المفسرون. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
راست­گو، سید محمد (1384). امام صادق (ع) و تأویل و تفسیر عرفانی قرآن. مطالعات عرفانی، 90-113.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1424ق). تفسیر الراغب الإصفهانى مِن اول سورة آل عمران و حتى نهایة الآیة 113 مِن سورة النساء. ریاض: مدار الوطن للنشر.
رضایی اصفهانی، محمدعلی (1382). درسنامۀ روش­ها و گرایش­های تفسیری قرآن. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
زقزوق، محمود حمدی (1423ق). الموسوعة القرآنیة المتخصصة. مصر: وزارة الاوقاف (المجلس الاعلی للشئون الإسلامیة).
سعادت مصطفوی، حسن (۱۳۸۷). شرح اشارات و تنبیهات (نمط 3). تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
سلمى، محمد بن حسین (1369). حقائق التفسیر. تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌‌بکر (1404ق). الدرّ المنثور فى التفسیر بالمأثور. قم: کتابخانۀ عمومى حضرت آیت­الله العظمى مرعشى نجفى (ره).
سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌‌بکر (1421ق-الف). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الکتاب العربی.
سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌‌بکر (1421ق-ب). التحبیر فی علم التفسیر. بیروت: دار الفکر.
شیخ‏ زاده، محمد بن مصطفى (1419ق). حاشیة محیى­الدین شیخ­زاده على تفسیر القاضى البیضاوی. بیروت: دار الکتب العلمیة- منشورات محمد علی بیضون.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1361). تفسیر القرآن الکریم (صدرا). قم: بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363). مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگى.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۶۶). شرح أصول الکافی (محمد خواجوی، مصحح). تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی پژوهشگاه.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۷۸). سه رسالۀ فلسفی: متشابهات القرآن، المسائل القدسیة، أجوبة المسائل (جلال­الدین آشتیانی، مصحح). قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
صیادی، سمیه؛ و میرحسینی، سید محمد (1398). واکاوی تأثیر اختلاف قرائات سبع در تفسیر سورۀ نور. مطالعات قرائت قرآن، 169-188.
طبرانى، سلیمان بن احمد (2008م). التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم (الطبرانى). اربد (اردن): دار الکتاب الثقافی.
طبرسى، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
طبرى، محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى). بیروت: دار المعرفة.
طوسى، محمد بن حسن (بی­تا). الفهرست. نجف اشرف: مکتبة المرتضویة.
عاصی، حسن (1403ق). التفسیر القرآنی و اللغة الصوفیة فی فلسفة ابن­سینا. بیروت: المؤسسة الجامعیة.
عندلیب همدانی، محمد؛ و ستوده، حمید (1391). مذاق شریعت: جستاری در اعتبارسنجی و کارآمدی. نشریۀ فقه اهل­بیت، 106-141.
غزّالى، ابوحامد محمد (1416ق). مجموعة رسائل الإمام الغزّالى. بیروت: دار الفکر.
فخر رازى، محمد بن عمر (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
قمى، على بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی. قم، دار الکتاب.
قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا (1368). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
قونوى، اسماعیل بن محمد (1422ق). حاشیة القونوى على تفسیر الإمام البیضاوى و معه حاشیة ابن­التمجید. بیروت: دار الکتب العلمیة- منشورات محمد علی بیضون.
کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله (1423ق). زبدة التفاسیر. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
لطیفی، حسین (1383). آیۀ نور در چشم­انداز عالمان اسلامی. مشکوة، 27-59.
ماتریدى، محمد بن محمد (1426ق). تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى). بیروت: دار الکتب العلمیة.
ماردینی، فاطمه محمد (1430ق). التفسیر و المفسرون. دمشق: بیت الحکمة.
مبلّغ، سید محمدحسین (1375). پژوهشی دربارۀ تفسیر عرفانی امام صادق (ع). پژوهش­های قرآنی، 282-311.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن (1382). دایرةالمعارف قرآن کریم. قم، بوستان کتاب.
معرفت، محمدهادى (1387). التفسیر الأثری الجامع. قم، مؤسسۀ فرهنگى- انتشاراتى التمهید.
مکى بن حموش (1429ق). الهدایة إلى بلوغ النهایة. شارجه (إمارات): جامعة الشارقه کلیة الدراسات العلیا و البحث العلمی.
میبدى، ابوالفضل رشیدالدین (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار. تهران: امیرکبیر.
میری، محمد (1396). بررسی نگاه حکما و اهل معرفت به تفسیر مفاتح الغیب در آیۀ 59 سورۀ انعام. مطالعات تفسیری، 8(31)، 109.
نجاشى، احمد بن على (1365). رجال النجاشی. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1386). شرح الإشارات و التنبیهات. قم: بوستان کتاب.
نصیری، علی (1386). مکتب تفسیری صدرالمتألهین. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
نظام الاعرج، حسن بن محمد (1416ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
وکیلی، هادی و همکاران (1391). تفسیر آیۀ نور ازمنظر ابن­سینا و داراشکوه. حکمت معاصر، 141-152.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار