تحلیل فراشناختی «عمل» در حکمت سینوی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه الزهرا (س) تهران ایران

چکیده

در حکمت سینوی، عمل برپایة مؤلفه­ هایی همچون قوة مُدرِکه و محرکه استوار است و گوناگونی قوای ادراکی و مهم­تر از آن، کارکرد سه ­گانة قوة متخیله (ترکیب، تفصیل و محاکات) و اثرپذیری عمل از مزاج، ملکه و شاکله، چهره متفاوتی از فرایند صدور عمل را عرضه می­ کند. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که براساس تحلیل فراشناختی عمل و ظرفیت­ های درونی حکمت سینوی، چند فرایند از صدور عمل می ­توان به ­دست داد. نتایج این پژوهش بدین شرح ­اند:

برخلاف گزارش­هایی که از حکمت سینوی درباره صدور عمل به ­دست داده شده است، می­ توان گفت ما نه با یک فرایند ساده، بلکه با فرایندهای گوناگون صدور عمل روبه ­رو هستیم و دست ­کم، چهارده فرایند صدور عمل را می ­توان از آثار ابن‏ سینا استنباط کرد.
برخلاف برخی گزارش­ها ابن‏ سینا در مواضع متعدد، دربارۀ محاکات قوه متخیله سخن گفته است.
صور و معانی گاهی به ­صورت اولیه و پیش­از ترکیب و تفصیل، منشأ صدور عمل می­ شوند، گاهی پس­ از ترکیب و تفصیل به عمل می ­انجامند و گاه محاکاتی از صورت و معنا منشأ صدور فعل می ­شود.
چهار گونه کنترل بر عمل به معاونت قوای متخیله و مفکره وجود دارد: کنترل ارادی پایه، کنترل ارادی فوری غیرپایه، کنترل ارادی بلندمدت و کنترل ارادی غیرمستقیم. شایان ذکر است که تاکنون، پژوهشی درحوزۀ ارائۀ چهارده فرایند از صدور عمل و صور چهارگانة کنترل عمل صورت نگرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Metacognitive Analysis of Action According to Avicennian Philosophy

نویسنده [English]

  • shahnaz shayanfar
Associate Professor of Islamic Philosophy and Hekmat, Alzahra University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

According to Avicennian philosophy, action is based on faculties of perception and movement. Diversity of perceptual faculties and, more importantly, the threefold function of composition, elaboration, and imitation of imaginative power, and the influence of taste, faculties, and schema on the action offer a different face of the "action" issuance process. The main question of the present study is: Based on the metacognitive analysis of action and the inner capacities of Ibn Sina's philosophy, how many processes of action issuance can be counted? The finding results are as the following: 1. Contrary to the common readings of Ibn Sina's philosophy on the issuance of action, it should be said: We do not face a simple process, rather various processes of issuance of action; At least fourteen processes of issuance of "action" have been deduced from the works of Ibn Sina. 2. Contrary to some readings, Ibn Sina discussed the imitation of the imaginative faculty in various works. 3. Forms and meanings lead to the action sometimes before and sometimes after the composition and elaboration. And sometimes the metaphors of form and meaning are the sources of action; 4. There are four types of control over "action" of the faculties of imagination and thought: basic voluntary control, Non-basic immediate voluntary control, Long-term voluntary control, and Indirect voluntary control. It is worth noting that no research has been carried out on the presentation of the fourteen processes of action issuance and the four forms of action.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Action
  • The faculty of imagination
  • Imitation
  • Voluntary Control
  • Avicennian Philosophy

مراجع

ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1375). شرح الإشارات و التنبیهات (مع شرح نصیرالدین طوسی). قم: النشر البلاغة.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فى بحر الضلالات. تهران: دانشگاه تهران.­­­­ابن‏سینا، حسین بن عبدالله (1383الف). دانشنامۀ علایی (الهیات) (محمد معین­، مقدمه­نویس، حاشیه‏نویس و مصحح). همدان: دانشگاه بوعلی­سینا.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1383ب). رسالۀ نفس‏ (موسى عمید­، مقدمه­نویس، حاشیه‏نویس و مصحح). همدان: دانشگاه بوعلى­سینا.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-الف). التعلیقات (عبدالرحمان بدوی، محقق). بیروت: مکتبة الإعلام الإسلامی.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-ب) الشفاء (طبیعیات) (سعید زاید، مصحح). قم: مکتبة آیت‏الله مرعشی.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1404ق-ج). الشفاء (منطق) (سعید زاید، مصحح). قم: مکتبة آیت‏الله مرعشی.
ابن‏ سینا، حسین بن عبدالله (1980). عیون الحکمة (عبدالرحمان بدوی، محقق). بیروت: دارالقلم.
استرآبادى، محمدتقى (1358). شرح فصوص الحکم. تهران: دانشگاه تهران.
الجرجانى، السید الشریف على بن محمد‏ (1370). التعریفات. تهران: ناصرخسرو.ذاکری، مهدی (1387). نظریة علّی عمل و اشکال ارتباط منطقی. فصلنامة فلسفه، 36، 5-30.
ذاکری، مهدی (1390). نظریۀ عمل ابن­سینا. نقد و نظر، 16(4) (پیاپی 64).
ذاکری، مهدی (1395). درآمدی به فلسفة عمل. تهران: سمت.
الشهرزورى، ‏شمس­الدین (1383). رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربانیة (المنطق) (نجف­قلى حبیبى، مقدمه­نویس، مصحح و محقق). تهران: مؤسسۀ حکمت و فلسفۀ ایران‏.
صمدی آملی، داوود (۱۳۸۹). شرح مراتب طهارت. قم: روح و ریحان.
عبودیت، عبدالرسول (1392). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (جلد 3. انسان­شناسی). تهران: سمت.
فارابی، ابونصر (1995). آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها. بیروت: ‏مکتبة الهلال.‏
فرامرز قراملکی، احد (1395). قدرت انگاره. تهران: نشر مجنون.
مفتونی، نادیا (1388). خیال مشائی، خیال اشراقی و خلاقیت. خردنامۀ صدرا، 55، 42.
وفاییان، محمدحسین؛ و فرامرز قراملکی، احد (1396). تحلیل وجودشناختی فرایند صدور فعل ازمنظر ابن­سینا و صدرالمتألهین. پژوهش­های هستی­شناختی، 6(11).
Alston, William P. (1988). The Deontological Conception of Epistemic Justification. In: Philosophical Perspectives (Vol. 2. Epistemology), 257-299.
Alston, William P. (2005), Beyond Justification. New York: Cornell University Press.
Metcalfe, Janet (1994). Metacognition: Knowing About Knowing Author. Mit Press.
Schwartz, Bennett L.; and Perfect, Timothy J. (2009). Applied Metacognition. Cambridge: Cambridge University Press.
Wilson, George; and Shpall, Samuel. "Action", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 Edition). Edward N. Zalta (ed.). URL = <https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/action/>

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار