تأمّلات تاریخی و متن‌شناختی در رساله نیروزیّة

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه فلسفه اسلامی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران.

چکیده

نیروزیّة رساله‌ای است منسوب به ابن‌سینا که موضوع آن تفسیر قرآن کریم است. ابن‌سینا در این رساله براساس اصول فلسفی خود و نیز حساب جمل، تلاش کرده است تا حروف مقطّعة قرآن را تفسیر کند. با توجه به اینکه عدم ذکر این رساله در برخی کتب تراجم قدیمی موجب بروز تردید در انتساب این رساله شده است، تحقیق در بررسی انتساب این رساله به ابن‌سینا و سپس بررسی تاریخ احتمالی تألیف آن ازجمله ابعاد پژوهشی مهم در مورد این رساله است. ابن‌سینا در ابتدای این رساله طی مقدّمه‌ای بیان می‌کند که آن را به‌رسم هدیة نوروزی به شخصی با لقب الشیخ الأمیر هدیه کرده است. مهدی إلیه این رساله، به‌طورقطع روشن نیست، اما براساس شواهد تاریخی و شواهد موجود در متن، می‌توان اشخاصی از معاصران و نزدیکان ابن‌سینا را به‌عنوان مهدی إلیه احتمالی بررسی کرد. در میان این اشخاص، احتمال مهدی إلیه بودن أبوعبدالله برقی از دیگران قوی‌تر است. بر این اساس، ابن‌سینا این رساله را تقریباً در حدود سال‌های 387ـ392هـ، یعنی زمان اقامتش در بخارا تألیف کرده است؛ بررسی­های متن‌شناختی نیز نشان می­دهد که محتوای رساله با سایر آثار ابن ­سینا هماهنگ است و اصطلاحات کلیدی رساله همچون اصطلاح خاص او برای خداوند و نیز اصطلاحات خاص او برای بیان مراتب خلقت و تقریر نظریة صدور، انتساب رسالة نیروزیّة را به ابن­ سینا تأیید می­ کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Historical and Textual Criticism of Neirūzīyyeh

نویسندگان [English]

  • Leila Kiankhah
  • Seyyed Hosein Mousavian
Assistant professor, Iranian Institute of Philosophy, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Neirūzīyyeh is a treatise on commentaries of Qur'ānic verses compiled by Ibn Sina. In his treaties, Ibn Sina sought to interpret ḥurūf muqaṭṭaʿāt (the mysterious letters) through his philosophical thoughts and ḥisāb al-jummal (the Abjad numerals). Since the title of the treatise was not mentioned in the ancient biographical pieces of literature, it raises serious doubts about the attribution. Therefore, the treatise needs historically to be assessed and authenticated. In the introduction, Ibn Sina dedicated his treatise to "Sheikh Al- ʾAmīr" as a Nowruz (New Year) gift. But we are not certain about the identity of him. Based on written records, the most probable person is Abu ‘Abdillāh Barghi. Ibn Sina composed the treaties between ages seventeen to twenty-two, ca. 387-392 AH, during his stay in Bukhara. The textual criticism and structural analysis of the treatise show that the content is compatible with his other works. The key terms of the treatise including Necessary Being and other ontological terms discussed in the issues of the degrees of creations and the Theory of Emanation are the same as the ones that had been used in Ibn Sina's other philosophical works. This proves the treatise is truly attributed to him. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sina
  • Qur'ānic interpretation
  • The ḥurūf muqaṭṭaʿāt (the mysterious letters)
  • Neirūzīyyeh
  • The Theory of Emanation

مراجع

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله(1364)، أضحویّة، ترجمه از مترجمی نامعلوم، با کوشش حسین خدیوجم، تهران، انتشارات اطلاعات.
ــــــــــــــ (1375)، الإشارات والتنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی و محاکمات قطب الدین رازی، قم، نشر البلاغه.
ــــــــــــــ (1404هـ)، الشفاء، الإلهیّات، مقدمه إبراهیم مدکور، با کوشش الأب قنواتی و سعید زاید، قم، مکتبه آیه الله المرعشی.
ــــــــــــــ (1400هـ. الف)، «الحدود» در رسائل ابن‌سینا، قم، انتشارات بیدار.
ــــــــــــــ (1400هـ. ب)، «فی السعادة» در رسائل ابن‌سینا، قم، انتشارات بیدار.
ــــــــــــــ (1400هـ. ج)، «الکشف عن ماهیّة الصلاة» در رسائل ابن‌سینا، قم، انتشارات بیدار.
ــــــــــ (1363)، المبدأ والمعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران، مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل با همکاری دانشگاه تهران.
ــــــــــــــ (1399)، «تصحیح علمی ـ ­انتقادی رسالة النیروزیّة»، جاویدان خرد، تصحیح انتقادی لیلا کیان‌خواه، سید حسین موسویان، دورة 17، شمارة37.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 47/3447 احمد ثالث، استانبول.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 57/1448 حمیدیه، استانبول.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 7/1461 راغب پاشا، استانبول.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 15/1458 دانشگاه استانبول، استانبول.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 6/232 ف دانشگاه تهران، تهران.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 3/610 مجلس، تهران.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 10/8960 مجلس، تهران.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 5/2938 مجلس، تهران.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 15/4694 ملک، تهران.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 9/4657 ملک، تهران.
ــــــــــــــ، رسالة النیروزیّة، شمارﮤ 7/4681 ملک، تهران.
ــــــــــــــ، رسالةالنیروزیّة، شمارﮤ 4/5845 ملک، تهران.
ــــــــــــــ، رسالةالنیروزیّة، شمارﮤ 8/4894  نور عثمانیه، استانبول.
ابن‌ماکولا، علی بن هبه الله(1411هـ)، الإکمال فی دفع الإرتیاب عن المؤتلف والمختلف فی الأسماء والکنی والأنساب، بیروت، دارالکتب العلمیّة.
ابن‌ندیم(1381)، محمد بن اسحاق، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، تهران، اساطیر.
إخوان الصفا(1412هـ)، رسائل إخوان الصفا و خلان الوفا، بیروت، الدارالإسلامیة.
آذرنوش، آذرتاش (1368)، «ابجد» در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد 1، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
 اذکایی، پرویز (1391)، «حروف، اسرار» در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد 20، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
امین عاملی، سید محسن (1403هـ)، أعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
بیهقی، ظهیر‌الدین (1365هـ)، تاریخ حکماء الإسلام (تتمّة صوان الحکمة)، تحقیق: محمد کردعلی، دمشق، مکتبه ترقی.
حسینی، سید احمد؛ مسلم‌پور، ابراهیم(1393)، «روش فلسفی ابن‌سینا در تفسیر حروف مقطّعة قرآن» در حکمت سینوی، شمارة 52، پاییز و زمستان.
خیراندیش، عبدالرسول (1391-1392)، «طمغاج در منابع قرن هفتم هجری به عنوان نامی برای مغولستان»، تاریخ ایران، شماره 13 (پیاپی 71/5).
ذاکری، مصطفی(1379)، «تاریخچة ابجد و حساب جمل در فرهنگ اسلامی»، معارف، شمارة 2 (پیاپی50).
سمعانی، عبدالکریم بن محمد (1382هـ)، الأنساب، تصحیح و تعلیق عبدالرحمن بن یحیی معلمی، حیدرآباد، مطبعه مجلس، دائرة المعارف العثمانیّه.
سجستانی، أبویعقوب(1375هـ)، «تحفة المستجیبین» در خمس رسائل اسماعیلیّة(عارف تامر، محقق)، سوریا، دارالإنصاف.
ــــــــــــــ(1988م)، کشف المحجوب، مقدّمة هنری کربن، پاریس، انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.
شهرزوری، محمد بن محمود(2007 م)، تاریخ الحکماء قبل ظهور الإسلام و بعده «نزهة الأرواح و روضة الأفراح»، تحقیق عبدالکریم أبوشویرب، پاریس، دار بیبلیون.
صدوق، أبوجعفر محمد(1398 هـ)، التوحید، تصحیح هاشم حسینی، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
فروزانی، سید أبوالقاسم(1391)، «علل بنیانگذاری سلسلة محلی آل مازه در بخارا»، پژوهشنامة تاریخ‌های محلی ایران، سال اول، شمارة اوّل.
فخر رازی، محمّد بن عمر (1420هـ)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
کلینی، محمّد بن یعقوب (1429 هـ)، الکافی، قم، دارالحدیث.
مجتبایی، سید فتح الله (1375)، «داستان ملاقات و مکاتبات بوعلی و بو سعید»، نامة فرهنگستان، شمارة6.
ملاصدرا، محمّد بن ابراهیم (1360)، أسرار الآیات، مقدمه و تصحیح محمّد خواجوی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه.
ــــــــــــــ (1366)، تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمّد خواجوی، قم، انتشارات بیدار.
مهدوی، یحیی (1333)، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن‌سینا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
میرداماد، محمدباقر (1374)، نبراس الضیاء وتسواء السواء فی شرح باب البداء وإثبات جدوی الدعاء، تعلیقات ملّا علی نوری، با کوشش حامد ناجی اصفهانی، تهران، مؤسسة انتشارات هجرت.
یاقوت حموی، شهاب‌الدین(1993م)، معجم الأدباء، تحقیق احسان عباس، بیروت، دارالغرب الإسلامی.
 
Avicenna(1974), The life of IBN SINA, A critical edition and annotated translation by William Gohlman, Albany, New York, State university of New York press.
Gutas, D.(1988), Avicenna and the Aristotelian Tradition, Introduction to Reading Avicenna’s Philo­sophical Works, Leiden, Bril.
حکمت سینوی (مشکوه النور)
دوره 24، شماره 64
مهر 1399
صفحه 95-116

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار