تبیین مفهوم زیبایی در اندیشه ابن‌سینا با تکیه بر لذت‌شناسی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دکترای حکمت هنر دینی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم. ایران

چکیده

ابن‌سینا مسئلۀ لذت را عمیق‌تر و گسترده‌تر از زیبایی بیان کرده است. او در برخی از مهمترین تالیفاتش تلاش کرده تصویر روشنی از موضوع لذت ارائه دهد. عباراتی که ابن‌سینا در کتاب‌های مختلفش در مورد لذت آورده اگر چه از جهاتی مشترک‌اند اما در هر کدام می‌توان جزئیاتی یافت که نقش مهمی در تبیین مفهوم کلی لذت دارند. یکی از مسائلی که او در تبیین مسئله لذت به آن پرداخته است زیبایی است. عبارات ابن‌سینا نشان دهندۀ رابطۀ عمیق میان لذت و زیبایی است. موضوعی که در پژوهش‌های زیبایی‌شناسانه در اندیشه ابن‌سینا به آن چندان توجهی نشده و در بسیاری از آنها صرفا به تبیین عبارات ابن‌سینا در مورد جمال کفایت شده است. به نظر می رسد اگر موضوع زیبایی را در فرآیند لذت‌شناسی ابن‌سینا قرار دهیم امکان تبیین جدیدی از زیبایی‌شناسی ابن‌سینا خواهیم داشت. از همین رو در این پژوهش به جایگاه زیبایی در موضوع لذت و تبیین چگونگی ارتباط زیبایی و لذت پرداخته شده است. یافته‌های این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است نشان می‌دهد؛ بر اساس لذت‌شناسی ابن‌سینا، زیبایی یا همان جمال در حقیقت کمال و خیر قوۀ مدرکه باصره یا سامعه است. به عبارت دیگر می‌توان گفت که زیبایی ملائم این دو قوه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Concept of Beauty According to the Avicenna's Thoughts Based on The Studies of Pleasure

نویسنده [English]

  • Mahdi Bahrami
PhD., Philosophy of Religious Art, University of Religions and Denominations (URD), Qom, Iran.
چکیده [English]

Avicenna's ideas on pleasure are broader and deeper than the concept of beauty and general thoughts on aesthetics. In some of his most important works, he tried to present an exact view of pleasure. Although the concept of most of these texts is the same, there are some individual descriptions that are very important for making a good understanding of pleasure in his thought. One of the concepts that he has mentioned in his texts on pleasure is beauty. Indeed he has established a deep connection between pleasure and beauty. This issue has not been given much attention in researches of aesthetics in Avicenna's thought, and in many of them, the meaning and explaining of Avicenna's texts about beauty have been sufficed. It seems that if we analyze the beauty in the process of perception of pleasure in the thought of Avicenna, we will have the opportunity to present a new aspect of Avicenna's aesthetics. Therefore, in this study, the position of beauty in the idea of pleasure and how beauty and pleasure are related has been discussed. The findings of this research, which has been done by descriptive-analytical method, show that according to Avicenna's theory of pleasure, the beauty or "Jamal" is the perfection of a perceptive faculty or ”Molaem” in the sight and hearing. In other words, beauty defines as being agreeable to the faculties' nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • Aesthetics
  • Pleasure Studies
  • Beauty
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله(۱۳۸۱)، الإشارات و التنبیهات، قم، بوستان کتاب.
ــــــــــــــ(۱۳۸۲)، الأضحویه فی المعاد، تهران، شمس تبریزی.
ــــــــــــــ(۱۳۸۵الف)، الهیات نجات، ترجمه و شرح سید یحیی یثربی، قم، بوستان کتاب.
ــــــــــــــ(۱۴۰۰هـ)، رسائل، قم، بیدار.
ــــــــــــــ(۱۴۰۴هـ الف)، الشفاء ـ الهیات، مصحح؛ ابراهیم بیومی مدکور، محقق؛ سعید زائد و دیگران، قم، منشورات مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی.
ــــــــــــــ(۱۴۰۴هـ ب)، الشفاء ـ المنطق، مصحح؛ ابراهیم بیومی مدکور، محقق؛ سعید زائد و دیگران، قم، منشورات مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی.
ــــــــــــــ(۱۳۵۹)، عیون الحکمه، تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت، دار القلم.
ــــــــــــــ(۱۳۶۳)، المبدأ و المعاد، تحقیق عبدالله نورانی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ نخست.
ــــــــــــــ(۱۳۶۴)،‌ منطق المشرقیین و القصیده المزدوجه فی المنطق، قم، منشورات مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی.
ــــــــــــــ(۱۳۷۹)، النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــــــ(۱۳۸۵ب)، النفس من کتاب الشفا، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، بوستان کتاب.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم(۱۹۹۴م)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
اسفراینی نیشابوری، فخرالدین(۱۳۸۳)، شرح کتاب النجاه لابنسینا، تحقیق مقصود محمدی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
بهرامی، مهدی(۱۳۹۸)، «کمال در زیبایی‌شناسی ابن‌سینا و نقد رویکردهای رایج»، دو فصلنامۀ علمی هستی و شناخت، بهار و تابستان، شماره۱۱، ص209ـ231.
ترابی،‌ نفسیه؛ جوادی، محسن(۱۳۹۱)، «چیستی لذت از منظر ابن‌سینا و فخر رازی»، مجله نقد و نظر، شماره چهارم، زمستان.
خادمی، عین‌الله(۱۳۸۹)، «جستاری دربارة چیستی لذت از منظر ابن‌سینا»، فلسفه و کلام، شماره۱، ص۲۹ـ۵۰.
ربیعی، هادی(۱۳۹۰)، فلسفة هنر ابن‌سینا، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
سلیمانی، فاطمه(۱۳۸۹)، «لذت و الم از نگاه ابن‌سینا»، حکمت سینوی، شماره ۴۴.
سیوطی، جلال‌الدین(۱۴۱۸هـ)، همع الهوامع فی شرح جمع الجوامع، بیروت، دارالکتب العلمیه.
شجاعی باغینی، حوریه؛ خادمی، عین‌الله؛ منصوری نوری، امیرحسین(۱۳۹۷)، «بررسی مواجهة ابن‌سینا با آراء پیشینیان در باب چیستی لذت»، مجله تاریخ فلسفه، شماره۳، ص۱۲۳ـ۱۴۶.
عمرانیان، سیده نرجس؛ علیزمانی، امیرعباس(۱۳۹۶)، ‌«لذت و معنای زندگی از نگاه ابن‌سینا»، حکمت سینوی، شماره۵۷، تابستان.
فارابی، محمد بن محمد(۱۹۹۵م)، کتاب السیاسه المدنیه، بیروت، دار و مکتبه الهلال.
فاخوری، حنا؛ جر، خلیل، (۱۳۸۶)، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، مترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فخر رازی، محمد بن عمر(۱۳۷۳)، شرح عیون الحکمه، تحقیق احمد حجازی سقا، تهران، مؤسسه الصادق.
قریشی بنایی، علی اکبر (۱۳۷۱)، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
مفتونی، نادیا(۱۳۹۷الف)، «بررسی تطبیقی نظریه فارابی و بوعلی سینا پیرامون هدفمندی هنر و کارکرد سرگرمی، شگفتی و لذت در آن»، حکمت سینوی، سال22، بهار و تابستان، شماره59، ص۲۷ـ۴۰.
ــــــــــــــ(۱۳۹۷ب)، «ربط و نسبت مفاهیم زیبایی و عشق نزد بوعلی و سهروردی»،‌ فلسفه و کلام، سال51، شماره2، پاییز و زمستان، ص٢٩٥ـ٢۷۹
ــــــــــــــ(۱۳۹۱)، «مفهوم سازی زیبایی از فارابی تا سهروردی»، خردنامه صدرا، شماره68، تابستان، ص۲۵ـ۳۲.
هاشم‌نژاد، حسین(۱۳۹۲الف)، زیبایی‌شناسی در آثار ابن‌سینا، شیخ اشراق و صدرالمتألهین، تهران، انتشارات سمت.
ــــــــــــــ(۱۳۹۲ب)، «مبانی فلسفی هنر در آثار ابن‌سینا»، فصلنامه جاویدان خرد، پاییز و زمستان، شماره ۳۲.
هاشمی، احمد(۱۳۸۱)، جواهر البلاغه، تحقیق جمعی از اساتید حوزه، قم، حوزه علمیه قم.
یثربی، یحیی(۱۳۸۵)، ترجمه و شرح الهیات نجات شیخالرئیس ابوعلی سینا، قم، بوستان کتاب.