دو‌گانه‌انگاری معرفت شناختی اصل واقعیت(تبیینی انتقادی از خوانش‌های هستی‌شناسانه اصالت وجود و ماهیت در حکمت سینوی)

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز، فارس، ایران

2 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز، فارس، ایران

3 دانش‌آموخته سطح 3 حوزه علمیه، قم، ایران

چکیده

مسائل فلسفه سینوی با موضوعیت موجود بما هو موجود آغاز می­شود؛ نزد ابن‌سینا ذهن انسانی می ­تواند از واقعیت موجود خارجی دو مفهوم متمایز وجود و ماهیت را انتزاع کند؛ بعد­ها این پرسش اساسی مطرح شد که از میان دو مفهوم مذکور نزد شیخ کدام یک اصیل و کدام یک اعتباری است. پژوهش تحلیلی ـ انتقادی پیش رو ضمن تبیین مبادی تصوری بحث، به‌دنبال ‌یافتن پاسخی برای این پرسش است که نزد شیخ تمایز وجود و ماهیت مسئله­ ای هستی‌شناسانه است، یا اینکه صرفاً بحثی معرفت‌شناختی است. بدین‌ترتیب با بررسی تحلیل و نقد مقالات اخیر در زمینه اصالت ماهوی یا اصالت وجودی ‌بودن فلسفۀ ابن‌سینا این نتیجه به دست می ­آید که اساساً بحث از اصالت یا اعتباریت وجود و ماهیت نزد شیخ منتفی است؛ چراکه این دو در خارج عین یکدیگرند و با انتفای تغایر خارجی، بحث اصالت و اعتباریت وجود و ماهیت صرفاً بحثی معرفت‌شناختی تلقی می­شود. پس آنچه نزد ابن‌سینا اصیل است و تحقق خارجی دارد موجود است که در ظرف ادراک فاعل شناسا به وجود و ماهیت تفکیک می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Avicenna's philosophy: From fundamental Reality to Identity (A Criticism on Various Readings of the Primacy of Existence and Primacy of Quiddity in Sheikh al-Rais Philosophy)

نویسندگان [English]

  • zahra kalhor 1
  • Alireza Farsinezhad 2
  • Mohammad Toopchi 3
1 PhD student, Islamic Philosophy and Theology, Shiraz University School of Theology
2 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Shiraz University
3 Seminary School, Qom
چکیده [English]

The issues of Avicenna's philosophy begin with the topicality of being qua being; in the works of Avicenna, the human mind can draw the actualized external existence away into two distinct concepts of existence and whatness. Later this basic question was raised: Which one of the two concepts mentioned in the work of Sheikh is objective and which one is ideational. The following analytical-critical research, while explaining the conceptual principles, is looking for an answer to the question; is the distinction between the existence and the quiddity (whatness) an ontological question or is it merely an epistemological argument? Thus, by analyzing and critiquing recent articles on the field of Avicenna's belief about the question that what is the reality: the primacy of existence or primacy of quiddity is concluded that this argument -the question of the primacy of existence or quiddity- has no place here; Because these two have an identity with each other in the objective world; So with no external changes, talking about the fundamentality of existence and ontological fundamentality of quiddity is merely an epistemological problem. So in Avicenna's work, actualized external existent is a reality and in that sense it is authentic; so, it is separated into existence and quiddity in the mind of the perceiver.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna's philosophy
  • fundamental reality
  • Identity
  • ontological fundamentality of quiddity‌
  • the primacy of existence
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله(1404هـ الف)، التعلیقات‏، تحقیق عبدالرحمن بدوى،‏ بیروت، ‏مکتبه الاعلام الاسلامى
ــــــــــــــ(1989م‏)، الحدود، قاهره،‏ الهیئه المصریه، چاپ دوم‏
ــــــــــــــ(1404هـ ب)، الشفاء(إلاهیات)، تحقیق سعید زاید، قم، ‏ناشر مکتبه آیه‌الله المرعشى‏
ــــــــــــــ(1404هـ، ج)، الشفاء(الطبیعیات)،تحقیق سعید زاید، قم، ‏ناشر مکتبه آیه‌الله المرعشى
ــــــــــــــ(1404هـ د)، الشفاء(المنطق)،تحقیق سعید زاید، قم، ‏ناشر مکتبه آیه‌الله المرعشى
ــــــــــــــ(1371)، المباحثات‏، تصحیح محسن بیدارفر، قم، انتشارات بیدار، چاپ نخست
ــــــــــــــ(1363­)، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانى، ‏تهران‏، مؤسسه مطالعات اسلامى
ــــــــــــــ(1379)، النجاه من الغرق فى بحر الضلالات، ‏تصحیح محمدتقى دانش‌پژوه‏، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم
ــــــــــــــ(1392)، الإشارات­ و التنبیهات، ‏تصحیح مجتبی زارعی‏، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ سوم
احمدی، احمد(1384)، «اصالت وجود یا ماهیت: خلط شناخت‌شناسی و هستی‌شناسی­»، پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی، زمستان، شماره26، ص4ـ18
بنیانی، محمد و حمیدرضا سروریان(1394)، «بررسی نقادانه عینیت وجود و ماهیت در حکمت متعالیه»، فلسفه و کلام، پاییز و زمستان، شماره95، ص9ـ34
جرجانی، علی‌بن‌محمد(1370)، کتاب التعریفات، تهران، ناصر خسرو، چاپ چهارم
جعفری، حسن و سیده‌فاطمه حسینی(1394)، «مقایسه­ دیدگاه ابن‌سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا درباره اصالت وجود یا ماهیت»، مجلهرشدآموزشقرآنومعارفاسلامی، تابستان، شماره 97، ص18ـ21
حلی، یوسف(1374)، باب حادی عشر، شرح فاضل مقداد، ترجمه حاج میرزاعلی حسنی شهرستانی، قم، مؤسسه انتشارات علامه
حمید، حمید(1382)،«ابن‌سینا، ازلیت عالم، خلق مدام و نفی آفرینش»، ایران شناسی، شماره58
ذبیحی، محمد(1383)، «وجود در فلسفه ابن‌سینا»، مجله دانشکدهادبیاتوعلومانسانیاصفهان(مطالعات و پژوهش­های دانشکده ادبیات و علوم انسانی)، زمستان­، شماره39، ص87ـ116
طوسى، خواجه نصیرالدین(1375)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، قم، ‏نشر البلاغه
سبزواری، هادی(1379)، شرح منظومه، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، تهران، نشر ناب
سهروردی، شهاب‌الدین(1375)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانرى کربن و سیدحسین نصر و نجفقلى حبیبى، ‏تهران، ‏‏مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، چاپ دوم‏
شهیدی، فاطمه و نصرالله حکمت(1387)، «مقایسه بحث تمایز وجود و ماهیت از منظر ابن‌سینا و سهروردی»، فلسفه و کلام، شماره39، ص112ـ130
صدرالدین شیرازی، محمد ابراهیم(1981م)، ‏الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت‏، دار احیاء التراث‏،چاپ سوم
ــــــــــــــ(1360)، الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه، تصحیح سید جلال الدین آشتیانى، ‏مشهد، المرکز الجامعى للنشر، چاپ دوم‏
ــــــــــــــ(1363)، المشاعر، به اهتمام هانرى کربن‏، تهران، کتابخانه طهورى‏، چاپ دوم
عرفانی، مرتضی(1395)، «بررسی اصالت وجود صدرایی در حکمت سینوی». حکمت صدرایی، شماره8، بهار و تابستان، ص115ـ127
فارابى،‏ ابونصر­(1405هـ‏)،‏ فصوص الحکم، قم،‏ انتشارات بیدار­، چاپ دوم
فیاضی، غلامرضا(1392)، هستی و چیستی در مکتب صدرایی، تأملی نو در اصالت وجود و اعتباریت ماهیت و تفاسیر و ادله و نتایج آن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
مصباح یزدی، محمد تقی(1391)، شرح إلاهیات شفا، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
مؤمنی، مصطفی(1396)، « شواهدی بر اصالت وجود در تفکر ابن‌سینا از منظر حکمت متعالیه»، خردنامه صدرا، شماره 88، تابستان96، ص31ـ46
مؤمنی، مصطفی و محمد نجاتی(1397)، «بررسی و نقد مقالۀ بررسی اصالت وجود صدرایی در تفکر سینوی»، حکمت صدرایی، سال ششم، شماره دوم، بهار و تابستان، ص133ـ146
نوبخت، بیژن(1384)، «وحدت و کثرت وجود در فلسفه ابن‌سینا»، اندیشه دینی، بهار، شماره14، ص99ـ112
یعقوبی رافی، مهدی(1384-1385)، «تأملی کوتاه در مقایسه هستی‌شناسی ابن‌سینا و شیخ اشراق»، حکمت رضوی، کلام، زمستان84 و بهار85، شماره14، 15، ص98ـ107