لزوم احیای شرح القسطاس

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران

چکیده

شمس­ الدین سمرقندی از منطق‌دانان پیرو ابن ­سینا در سده هفتم قمری است که باوجود نوآوری‌های منطقی بسیار، نقش او در تاریخ منطق سینوی بسیار ناشناخته مانده است؛ برخلاف ابن­ سینا که نوآوری‌های منطقی متعددش، از او یک منطق­دان برجسته ساخته است. شاید یکی از دلایل این امر، این باشد که با وجود این همه توجه به آثار منطقی ابن‌ سینا (ازجمله شفا، نجات، اشارات و المختصر الاوسط)، آثار منطقی سمرقندی ازجمله مهم‌ترین اثر او با عنوان شرح القسطاس، هنوز به‌صورت نسخه خطی باقی مانده است؛ درحالی‌که سمرقندی در این کتاب گران‌سنگ، نوآوری‌های منطقی‌ای داشته که هم نشانگر شخصیت برجسته علمی و منطقی او است و هم بر ما فرض می‌گرداند که با توجه بیشتری به تصحیح و بررسی این کتاب بپردازیم. سمرقندی در این اثر به آثار منطق‌دانان پیش از خود توجه داشته به‌طوری‌که می‌توان تأثیر اندیشه­های منطق‌دانان متقدم را در این اثر به­خوبی مشاهده کرد؛ ازاین‌رو نوآوری­های این اثر را باید در میان نقدهای او بر دیگر منطق‌دانان هم جست‌وجو کرد؛ درعین­حال او بر اندیشه منطق‌دانان پس از خود نیز اثر گذاشته است. به نظر می­رسد با دسترسی به این اثر می­توان توصیفی مستند و تبیینی مستدل و نظام­ مند از اندیشه ­های نوآورانه منطقی سمرقندی و تثبیت جایگاه او در تاریخ منطق سینوی ارائه داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Necessity of Reviving Samarqandi`s Sharh-al-Qestas

نویسنده [English]

  • ali asghar jafari valani
Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Shahid Motahari University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Shams al-Din al-Samarqandi, one of the Avicenna’s followers in 7th century A.H, is unknown in the history of logic, despite his logical talent and innovations. As is discussed in this article, the reason for this negligence is that Samarqandi`s logical writings, including his most important logical book Sharh-al-Qestas,  are still in manuscript form, unlike Avicenna whose books such as al-Shifa, al-Nijat, and Al-isharat wa al-tanbihat were available in most of the times. In this article, by indicating some of his innovations in logic and other subjects, the necessity of textual criticism of Sharh-al-Qestas becomes clear and necessary. In writing his book, he was aware of his previous logicians` books and referred to them frequently, so finding his unique ideas needs deep and exact research. Also, he has deep effects on the subsequent logicians; therefore by reviving his book, it would be possible to find his real position in the history of logic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avecinnian logic
  • Samarqandi
  • Sharh-al-Qestas
  • Logic
  • History of logic
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله(1404هـ). الإشارات والتنبیهات. قم: نشر البلاغه.
ـــــــــــــ(1383هـ). منطق الشفاء(تصدیر و مراجعه الدکتور ابراهیم مدکور). القاهره: ذوی القربی.  
ابوالبرکات بغدادی، اوحد الزمان(1415هـ). المعتبر (المنطق). عنی بنشره سلیمان الندوی، افست دانشگاه اصفهان.
حیدری ابهری، داوود(1393). منطق استدلال منطق حملی. مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
خونجی، افضل‌الدین(1389). کشف الأسرار عن غوامض الأفکار. تهران،: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
دادخواه، غلامرضا(2014م). مقدمه علم الآفاق و الأنفس. کالیفرنیا: کوستا مسا.
ذهبی، محمدبن‌احمد(بی­تا). العبر فی خبر من غبر. بیروت: دار الکتب.
رازی، فخرالدین(1381). منطق الملخص(، تصحیح احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری نژاد). تهران: دانشگاه امام صادق7.
رشر، نیکولاس(بی­تا). تاریخ علم المنطق عند العرب: مراحله، مدارسه و سجل شامل بفلاسفه المنطق و مؤلفاتهم. پاریس: اسمار.
سمرقندی، شمس‌الدین. آداب البحث. نسخه خطی دانشگاه تهران. شماره9104.
ــــــــــــــ(2014م). علم الآفاق و الانفس،( مقدمه غلامرضا دادخواه). کالیفرنیا،: کوستا مسا.
ــــــــــــــ. شرح القسطاس، نسخه خطی مجلس سنا، شماره441.
شهابی، محمود(1361). رهبر خرد. تهران: کتابخانه خیام، چاپ ششم.
صفدی، خلیل‌بن‌ایبک صفدی(1981م). الوافی بالوفیات. بیروت: دار النشر فراتز شتاینر.
طوسی، نصیر الدین(1362). اساس الاقتباس(تصحیح مدرس رضوی). تهران: دانشگاه تهران.
فاخوری، عادل(1980م). منطق العرب من وجهه نظر منطق الحدیث. بیروت: دار الطلیعه للنشر.
فارابی، ابونصر(1409هـ). المنطقیات(تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه،). قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی.
فرامرز قراملکی، احد فرامرز قراملکی(1376). «معمای جذر اصم نزد منطق‌دانان قرن هفتم». خردنامه صدرا، شماره7، ص68ـ79.
فلاحی اسدالله(1397). «کمیت قیاس شرطی نزد شمس‌الدین سمرقندی». جاویدانخرد، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، شماره34، ص113ـ 134.
ــــــــــــــ(1393). «منطق ربط نزد شمس­الدین سمرقندی». دوفصلنامه منطق پژوهی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره2، ص71ـ103.
ــــــــــــــ. وبلاگ منطق در ایران http://logiciran.blogfa.com/post/ 269)).