بررسی تعداد عناصر بسیط در حکمت مشاء و حکمت اشراقی سهروردی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشجوی دکترای تاریخ علم دورة اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

نظریة غالب در مورد تعداد عناصر بسیط اولیه (اسطقسات) در طبیعیات قدیم، متعلق به مشائیان است که تعداد آنها را چهار عدد دانسته‌اند. ایشان سه دلیل در اثبات نظریة خود بیان کرده‌اند که عبارت‌اند از: 1. استدلال از طریق جایگاه طبیعی اجسام و میل طبیعی آنها بر اساس کیفیت‌های سنگینی و سبکی؛ 2. استدلال از طریق کیفیت‌های ملموس اصلیِ مشترک میان اجسام(گرمی، سردی، خشکی و تری)؛ 3. استدلال از طریق ترکیب و تحلیل. ایشان سپس مصادیق عناصر اربعه(خاک، آب، هوا و آتش) را به نحو استقرایی تعیین کرده‌اند. ابوریحان بیرونی و سهروردی با این نظریه مخالفت کرده و آتش را عنصر مستقلی به شمار نیاورده‌اند و آن را همان هوای داغ دانسته‌اند. سهروردی با تغییر ملاک تقسیم‌بندی اجسام بسیط اولیه، آنها را بر اساس کیفیت‌های مبصر و میزان عبور نور از آنها دسته‌بندی کرده و تعداد عناصر را سه عدد(حاجز، مقتصد و لطیف) دانسته است. در این مقاله دلایل مشائیان و اشکالات سهروردی در مورد عناصر اربعه مورد نقد و بررسی قرارگرفته و نشان داده شده است که دلیل مخالفت سهروردی با عنصر دانستن آتش در طبیعیات و تغییر ملاک تقسیم‌بندی عناصر بسیط اولیه توسط وی، از نظام خاص الهیاتی وی ناشی شده است و او درنهایت، نظام طبیعیاتی کامل و مستقلی بر اساس نظریات خود بنا نکرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study on the Number of Simple Elements in Peripatetic Philosophy and Suhrawardi's Illuminative Philosophy

نویسندگان [English]

  • Saeed Anvari 1
  • AmirHosseyn Shahgoli 2
1 Associate professor, Department of Islamic philosophy and theology, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
2 PhD student, History of Science Islamic Period, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

The leading theory regarding the number of basic elements in classical natural sciences is formulated in the peripatetic school of philosophy, which assumes four basic elements to exist. They propose three possible explanations in support of this theory: First, reasoning based on the position of objects in nature and their natural inclinations, taking into view the qualities of being light or heavy. Second, reasoning by considering fundamental sensible qualities all objects share (hotness, coldness, wetness, dryness). Third, reasoning by dint of composition and analysis. Then, instances of the four classical elements (earth, water, air, and fire) were determined through an inductive method of reasoning. Abou Reihan al-Biruoni and Suhrawardi were critical of this theory and refused to accept fire as a basic element, calling it hot air. Hence, by modifying the criteria behind the classification of basic elements, Suhrawardi categorized them according to their visual qualities and, therefore, reduced the number of elements to three: opaque (Hajez), translucent (Moghtased) and subtle (Latif). In this paper, the arguments deployed by the philosophers of the peripatetic school and constitutive of Suhrawardi's criticism about the four elements was investigated and it was revealed that Suhrawardi's motive in this new method of categorization, in which fire was removed from among basic elements, was more metaphysical, and did not, in fact, abide by the rules of natural sciences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sina (Avicenna)
  • Suhrawardi
  • Four elements
  • Ostoqos
  • Sensible qualities
  • Nature
  • Fire

مراجع

 
قرآن کریم
ابن‌خلف تبریزی، محمدحسین(1363). برهان قاطع. به اهتمام محمد معین، تهران: انتشارات امیرکبیر
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله(1375). الإشارات و التنبیهات. شرح خواجه نصیرالدین الطوسی، قم، نشر البلاغه.
ــــــــــــــ(1400هـ الف). الحدود. رسائل ابن‌سینا، قم، انتشارات ‏بیدار.
ــــــــــــــ(1404هـ الف). الشفاءـ الطبیعیات. تحقیق محمود قاسم، قم، مکتبه آیه الله العظمی مرعشی.
ــــــــــــــ(1404هـ ب). الشفاءـ المنطق. تحقیق سعید زاید، قم، مکتبه آیه الله العظمی مرعشی
ــــــــــــــ(1383). طبیعیات دانشنامه علائی. تصحیح محمد مشکوه، همدان، دانشگاه بوعلی سینا.
ــــــــــــــ(1400هـ ب). ‏عیون الحکمه. رسائل ابن‌سینا، قم، انتشارات ‏بیدار.
ــــــــــــــ(1326هـ). فی الاجرام العلویه. تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات، قاهره، دار العرب
ــــــــــــــ(1426هـ). القانون فی الطب. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
ــــــــــــــ(1379). النجاه من الغرق فی بحر الضلالات. تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم(1414هـ). لسان العرب. بیروت، دار الفکرـ دار صادر.
ابوالبرکات بغدادی(1373). المعتبر فی الحکمه. اصفهان، دانشگاه اصفهان.
اخوان‌ الصفا(1412هـ). رسائل اخوان‌الصفاء و خلان الوفاء. بیروت، الدار الاسلامیه.
افنان، سهیل محسن(1387). پیدایش اصطلاحات فلسفی در عربی و فارسی. ترجمه محمد فیروزکوهی، تهران: انتشارات حکمت.
انواری، سعید(1395). «تفاوت هیأت در حکمت اشراق یا عرض در حکمت مشاء»، بهار و تابستان، دو فصلنامة فلسفی شناخت. دانشگاه شهید بهشتی، شمارة پیاپی 1/74، ص23ـ38.
برت، ادوین آرتور(1378). مبادی مابعدالطبیعی علوم نوین. ترجمه عبدالکریم سروش، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بیرونی، ابوریحان(1380). الآثار الباقیه عن القرون الخالیه. تصحیح پرویز اذکائی، تهران: میراث مکتوب.
ـــــــــــــ(1383). الاسئله و الاجوبه(پرسش‌های ابوریحان بیرونی و پاسخ‌های ابن‌سینا). تصحیح و تقدیم مهدی محقق و سیدحسین نصر، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
جرجانی، میرسید شریف(1370). التعریفات. تهران: ناصر خسرو.‏
رازی، فخرالدین محمد(1404هـ). شرحی الإشارات (شرح الفخر الرازی علی الإشارات). قم، مکتبه آیه الله المرعشی.
ـــــــــــــ(1429هـ). المباحث المشرقیه فی علم الإلهیات و الطبیعیات. تصحیح محمد المعتصم بالله البغدادی، قم، منشورات ذوی القربی.
سبزواری، ملاهادی(1422هـ). شرح المنظومه. تصحیح مسعود طالبی، قم، نشر ناب.
سهروردی، شهاب الدین(1380الف). الالواح العمادیه. مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج4، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــ (1388الف)، بستان القلوب، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــ (1388ب). التلویحات اللوحیه و العرشیه. تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفة ایران
ـــــــــــــ(1380ب). حکمه الاشراق. مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج2. تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
ـــــــــــــ(1393). طبیعیات المشارع و المطارحات. تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
ـــــــــــــ(1380ج)، المشارع و المطارحات (الاهیات). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. ج1، تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.ـــــــــــــ(1396). المقاومات، الحکمه الاشراقیه. ج4، تصحیح محمد ملکی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
شهرزوری، شمس الدین محمد(1384). رسائل الشجره الالهیه فی علوم الحقائق الربانیه. تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
ـــــــــــــ(1380). شرح حکمه الاشراق. تصحیح حسین ضیائی تربتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شیرازی، قطب‌الدین(1385). دره التاج. تصحیح سید محمد مشکوه، تهران: حکمت.
ـــــــــــــ(1391). شرح حکمه الاشراق. تصحیح سیدمحمد موسوی، تهران: حکمت.طوسی، نصیرالدین محمد(1375). شرح الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه.
علی‌قلی بن قرچغای خان(1377). احیای حکمت. تصحیح فاطمه فنا، تهران: میراث مکتوب.
فارابی(1390هـ). عیون المسائل. نسخة خطی شمارة 1924، تهران: کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
گمپرتس، تئودور(1375). متفکران یونان. ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات خوارزمی.
لاهیجی(ملا)، عبدالرزاق(1383). گوهر مراد. تصحیح مؤسسه تحقیقاتی امام صادق7، تهران: انتشارات سایه.
هروی، محمد شریف(1358)، انواریه(ترجمه و شرح حکمه الاشراق سهروردی)، تصحیح حسین ضیائی به اهتمام آستین، تهران: امیرکبیر.
یزدان‌پناه، یدالله(1395). آموزش حکمت اشراق، تحقیق و نگارش علی امینی‌نژاد، تهران: انتشارات سمت.
ـــــــــــــ(1389). حکمت اشراق. تحقیق و نگارش مهدی علی‌پور، تهران: انتشارات سمت.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار