بازگشت خطای مادی به خطای صوری؛ خواجه نصیر و قطب‌ رازی در شرح کلام ابن‌سینا

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، ایران

2 دانشیار فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، ایران

چکیده

مسأله پژوهشی این مقاله «خطای مادی» و «خطای صوری» است و نتیجه پژوهش این است که «خطای مادی بی‌معناست و آنچه اصالتاً متصف به خطا و صواب می‌شود صورت است». نقطه آغاز پژوهش نیز تعریف خاص ابن‌سینا در منطق کتاب اشارات از دانش منطق است که در آن بحث از ماده، به ظرافت تمام حذف می‌شود. لازمه پذیرش حکم فوق این است که در مبحث مغالطات جایگاهی برای خطای مادی یافت نشود. خواجه نصیر در سازگاری با حکم فوق استادانه بساط خطای مادی را از میان اقسام مغالطات برمی‌چیند، اما در تقسیم‌بندی‌های قطب رازی از بحث مغالطات خطای مادی مطرح است؛ بنابراین، تقسیم‌بندی او با حکم فوق مطابقت تام ندارد. قطب رازی بر اساس بداهت و ضرورت مبادی اول معرفت و خواجه نصیر بر اساس تأمل در مقدمات قیاس و قضایا و قول شارح، حکم کرده‌اند که در تطبیق با عالم خارج خطای مادی معنای محصل ندارد؛ اما آنچه در مباحث مادی منطق قدیم می‌آید، مباحثی کلی است و ملاک تطبیق ملاک‌های کلی است که در حجت و قول شارح به دست می‌آید، ازاین‌رو تناقضی در میان نیست که متفکری حکم کند ماده اصالتاً متصف به خطا نمی‌شود و درعین‌حال مباحث مادی منطق قدیم را در آن حفظ کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Referring Matter Mistake to Formal Mistake; Nasir al-Din Tusi and Ghotb Razi Explain Avicenna’s Discussion

نویسندگان [English]

  • Hossein Asaadi 1
  • Ali Haghi 2
1 PhD student, Philosophy, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
2 Assossiate propessor, Department of Philosophy, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The main problem of this paper is “Matter mistake” and “Formal mistake” and its result is "Matter mistake is meaningless; what is in principle described as correct and incorrect form". Studies showed Avicenna has no statement or proof about Matter Mistake and his definition of logic can be a start point for Classical logic. By accepting this statement, we need to accept a role for Matter Mistake in the fallacy argument. Nasir al-Din Tusi has used it and neglects all Matter Mistakes in fallacy, but on the other hand, Ghotb considered a place for it and so his argument is not consistent with this statement. Ghotb believes that Matter Mistake has no meaning by comparing it to the real world due to the casual and necessity of foundations of knowledge. This belief also exists in Nasir al-Din Tusi's thought but it is due to premises of syllogism and logical definitions. Now we think since these traditional logical discussions are so general and denotation criteria are not the same, so it has no contradiction to consider mistakes accompanying matter.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Matter mistake
  • Formal mistake
  • Avicenna
  • Nasir al-Din Tusi
  • Ghotb Razi
  • Fallacy

مراجع

 ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله(1381)، الاشارات و التنبیهات. قم: دفتر تبلیغات اسلامی
ــــــــــــ(1428هـ). الشفا، المنطق. قم: انتشارات ذوی القربی.
ــــــــــــ(1364). النجاه من الغرق فی بحر الضلالات. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــــ(1383). منطق دانشنامه علایی(به کوشش محمد مشکات و محمدتقی دانش‌پژوه). همدان: انتشارات دانشگاه همدان.
ارسطو(1378). منطق ارسطو (ارگانون). میر شمس الدین ادیب سلطانی، تهران: نگاه.
حلی، حسین‌‌‌بن‌یوسف(1381). الجوهر النضید فی شرح منطق تجرید. تهران: بیدارفر.
خونجی، افضل‌الدین(1389). کشف‌الاسرار عن غوامض ‌الافکار، تحقیق خالد الرویهب. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
رازی، فخرالدین(1986م). شرح عیون الحکمه(تحقیق احمد حجازی). مصر، القاهره: مکتبه الانجلو المصریه.
همو(1381). منطق المخلص، تحقیق احد فرامرز قراملکی، آدینه اصغری نژاد، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق7.
رازی، قطب‌الدین(1384). تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رساله الشمسیه، قم: انتشارات بیدار.
همو(بی‌تا)، لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار، قم: گذرخان.
شیرازی، قطب‌الدین(1380). شرح الحکمه الاشراق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
طوسی، نصیرالدین(1376). اساس الاقتباس، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
همو(1383). الاشارات و التنبیهات مع شرح خواجه نصیر، ج1 نشر‌البلاغه.
لوکری، ابوالعباس(1364). بیان الحق بضمان الصدق، المنطق، حققه و قدم علیه ابراهیم دیباجی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
محقق، مهدی و ایزوتسو، توشیکو(1370). منطق و مباحث الفاظ،  تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
موحد، ضیاء(1382). از ارسطو تا گودل، تهران: هرمس.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار