معرفت‌شناسی حسن و قبح از منظر ابن سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فلسفه تطبیقی، دانشگاه شهید مطهری، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، خراسان رضوی و مدیر گروه فلسفه/ دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

موضوع حسن و قبح اخلاقی از دیدگاه ابن­سینا، اخیراً در مقالات برخی از محققان فلسفه اخلاق موردتوجه قرار گرفته و بحث­های خوبی در این زمینه مطرح شده است. رویکرد عمده این پژوهش­ها، اثبات نظریه «واقع­گرایی اخلاقی» و توجیه نشانه­های «ناواقع­گرایی اخلاقی» در آراء ابن­سینا است؛ یعنی موضوع حسن و قبح در ابن­سینا، از جنبه وجودشناختی مورد پژوهش قرار گرفته و رابطه دیدگاه اخلاقی وی با نظریه «حسن و قبح ذاتی» بررسی شده است؛ اما بحث معرفت­شناختی دراین‌باره، یعنی تحلیل ویژگی­های معرفت اخلاقی و نحوه حصول آن از منظر ابن‌سینا، چندان موردتوجه نبوده است. بر اساس دیدگاه مشهور در بحث معرفت­شناسیِ حسن و قبح، نظریه «حسن و قبح شرعی» به اشاعره و نظریه «حسن و قبح عقلی»، به معتزله و شیعه و عموم فلاسفه اسلامی استناد پیدا می­کند؛ ولی درباره ابن­سینا نشانه‌هایی خلاف این دیدگاه وجود دارد؛ زیرا ابن­سینا گرچه با یک رویکرد معتزلی، معرفت اخلاقی را عقلی و برهانی می­داند، اما همچون اشاعره، شریعت و آموزه­های دینی را منبع معرفت یقینی در حکمت عملی و اخلاق تلقی می­کند. شواهد متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد دیدگاه اخلاقی ابن­سینا از منظر معرفت‌شناختی، یک نظریه ترکیبی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Epistemology of Goodness and Badness According to Avicenna's Views

نویسندگان [English]

  • Rofeideh Ghazikhani 1
  • Jahangir Masoudi 2
1 Ph.D. Comparative Philosophy, Shahid Motahari University, Mashhad, Khorasan Razavi, Iran
2 Associate Professor of Islamic Philosophy and Philosophy, Ferdowsi University, Mashhad, Khorasan Razavi, and Director of Department of Philosophy / School of Theology of Ferdowsi University, Mashad, Iran
چکیده [English]

The topic of goodness and badness in Avicenna’s view has been studied recently in the articles of the researchers of Moral Philosophy. The major approach in these articles is the affirmation of “moral realism” in Avicenna philosophy and rejecting “moral non-realism” from his views. In other words, in these articles, goodness and badness in his thoughts have been studied from an ontological point of view, and the relation of Avicenna’s view with “intrinsic goodness and badness” has been investigated. However, an epistemological study has not been carried out in this case. According to the popular view about the epistemology of goodness and badness, the theory of “religious goodness and badness” is related to Ash‘ari scholars, and the theory of “rational goodness and badness” is related to the Mu'tazila and Shi‘i scholars. Rational goodness and badness are also attributed to the Islamic philosophers. But there are ideas against this view in Avicenna’s works. Because although Avicenna, similar to the Mu‘tazilites, considers moral knowledge, a rational and demonstrable knowledge, on the other hand, alike the Ash‘arites, he accounts the religious law and the religious teachings, as the source of certain knowledge in practical philosophy and ethics. There are several pieces of evidence which show that Avicenna’s ethical theory is actually a combined theory, regarding an epistemological viewpoint.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • Rational Goodness and Badness
  • Religious Goodness and Badness
  • moral knowledge
  • religious law
ابن­سینا، حسین‌بن‌عبدالله(1375)، الإشارات و التنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی و شرح الشرح قطب‌الدین رازی، قم، نشر البلاغه
ــــــــــــ(1383 الف)، الهیات دانشنامه علائی، مقدمه و حاشیه و تصحیح محمد معین، همدان، دانشگاه بوعلی سینا.
ــــــــــــ(1418هـ)، الإلهیات من کتاب الشفاء، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر، چاپ نخست
ــــــــــــ(1326هـ)، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات، الرساله الخامسه: فی اقسام الحکمه العقلیه، القاهره، دارالعرب
ــــــــــــ(1364)، رساله اضحویه،  مترجم نامعلوم، تصحیح و مقدمه و تعلیق حسین خدیو جم، تهران، اطلاعات، چاپ دوم
ــــــــــــ(1391)، رساله منطق: دانشنامه علایی همراه با واژه‌نامه توصیفی، شرح و تصحیح نواب مقربی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا
ــــــــــــ(1383ب)، رساله نفس، مقدمه و حاشیه و تصحیح موسی عمید، همدان، دانشگاه بوعلی سینا
ــــــــــــ(1405هـ الف) الشفاء ـ المنطق، قم، مکتبه آیت الله العظمی مرعشی نجفی
ــــــــــــ(1383ج)، طبیعیات دانشنامه علائی، مقدمه و حاشیه و تصحیح سید محمد مشکوه، همدان، دانشگاه بوعلی سینا
ــــــــــــ(1980م)، عیون الحکمه، مقدمه و تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت، دارالقلم
ــــــــــــ(1363)، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی
ــــــــــــ(1405هـ ب)، منطق المشرقیین، قم، مکتبه آیت الله العظمی مرعشی نجفی
ــــــــــــ(1379)، النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
ــــــــــــ(1417هـ)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق و تصحیح و تعلیقه حسن حسن‌زاده آملی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر
جان‌محمدی، محمدتقی(1392)، «رهیافت ابن­سینا به حکمت عملی»، پژوهش­های اخلاقی، شماره 1
جوادی، محسن(1386)، «وابستگی وجودی اخلاق به دین از دیدگاه ابن­سینا»، اخلاق، شماره 9 و 10
خلیلی، اکرم(1386)، «جایگاه گزاره­های اخلاقی از دیدگاه ابن­سینا»، آینه معرفت، شماره 11
سبزواری، هادی‌بن‌مهدی(1375)، شرح الاسماء أو شرح دعاء الجوشن الکبیر، تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
شریفی، احمدحسین(1388)، خوب چیست، بد کدام است؟، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
طوسی، خواجه نصیرالدین(1413هـ)، قواعد العقائد، لبنان، دارالغربه
کردفیروزجایی، یارعلی(1393)، حکمت مشاء، قم، انتشارات حکمت اسلامی
لاهیجی، عبدالرزاق‌بن‌علی(1362)، سرمایه ایمان، تصحیح صادق لاریجانی، تهران، انتشارات الزهراء
مسعودی، جهانگیر(1394)، «راهبرد اصلی در حل معمای واقع­گرایی اخلاقی در دیدگاه اخلاقی ابن‌سینا»، پژوهش­­های فلسفی ـ کلامی، شماره 64
مسعودی، جهانگیر و آل‌سیدان، زهرا(1391)، «تحلیلی از نظریه­های ترکیبی در اخلاق اسلامی؛ بررسی موردی نظریه مصباح یزدی و سروش»، اندیشه دینی، شماره 44
مصباح یزدی، محمدتقی(1381)، فلسفه اخلاق، تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‏الملل، چاپ نخست