حکمت عملی در فلسفه سینوی؛ جایگاه، مبادی و علل کم‌رنگی آن

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در فلسفه اسلامی، حکمت عملی با وجود اهمیت آن، مانند حکمت نظری رشد لازم را پیدا نکرده است. نیاز امروز جامعه به مباحثی چون اخلاق و تدبیر منزل و سیاست، بررسی جایگاه حکمت عملی در اندیشه فلاسفه اسلامی را ضروری می‏سازد. ابن‏سینا به عنوان یکی از حکمای بزرگ اسلامی، در آثار مختلف خود، حکمت عملی را قسیم حکمت نظری و جزو فلسفه دانسته و به غایت حکمت عملی و رابطه آن با عقل نظری و همچنین مبادی حکمت عملی اشاره کرده است، ولی  به جز چند رساله مختصر، اثر قابل توجهی از وی در این باره دیده نمی‏شود. علل اصلی این عدم رشد را می‏توان عدم قابلیت استنتاج حکمت عملی از حکمت نظری ارسطویی و پرداختن تفصیلی شریعت به مباحث مطرح شده در حکمت عملی و همچنین اهمیت ویژه فلسفه اولی نسبت به حکمت عملی در نزد ابن‏سینا دانست. ضمن اینکه با توجه به مبادی و روشی که ابن‏سینا برای حکمت عملی ترسیم می‏کند، حکمت سینوی این قابلیت را دارد که همچون حکمت نظری، در زمینه حکمت عملی به ویژه اخلاق هم توسعه داده شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Practical wisdom According to Avicennian Philosophy; Its Position, Basis and Its diminution

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Asadi 1
  • Gholamreza Badrkhani 2
1 Associate Professor, Department of Philosophy, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
2 PhD student of Islamic philosophy and theology of Allameh Tabatabai University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Despite the importance of practical wisdom which has not developed in Islamic philosophy, today ,society needs knowledge of ethics and house management and politics. Therefore, it is imperative to study of practical wisdom in the light of Muslim philosophers. Avicenna, the leading Muslim philosopher, classifies wisdom into theoretical and practical and considers the latter as being a part of philosophy. And he states its sources, ultimate aims, and relation with theoretical reason. Avicenna has addressed practical wisdom in some brief treatises but his works on practical wisdom are not considerable. The main causes of philosophers' failing in developing of practical wisdom are their inability to drive the Aristotelian practical wisdom from theoretical one and the focus of jurisprudence on practical wisdom as well as the importance of First Philosophy in comparing with the practical wisdom. However, according to the philosophical basis and method Avicenna provided to explain practical wisdom, it is fair to claim that Avicenna's practical wisdom contains enough capacity to be developed especially in the issues like ethics as well as his theoretical wisdom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • Practical wisdom
  • Theoretical wisdom
  • Practical reason
  • Ethics
ابن‌ابی‎اصیبعه، احمدبن‌قاسم(2001م)، عیون الانباء فی معرفه الاطباء، القاهره، الهیئه المصریه العامه، الطبعه الاولی
ابن‏سینا، حسین‌بن‌عبدالله(1375)، الاشارات و التنبیهات، قم‏‏، نشر البلاغه، چاپ نخست
 ــــــــــــــ(1326)، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات، القاهره، دارالعرب، الطبعه الثانیه
ــــــــــــــ(1383)، دانشنامه علائی (الاهیات)، همدان، دانشگاه بوعلی سینا، چاپ دوم
ــــــــــــــ(1404هـ الف)، الشفاء (الالهیات)، قم، مکتبه آیت‌الله مرعشی، چاپ دوم
ــــــــــــــ(1404هـ ب)، الشفاء (الطبیعیات)، قم، مکتبه آیت‌الله مرعشی، چاپ نخست
ــــــــــــــ(1404هـ ج)، الشفاء (المنطق)، قم، مکتبه آیت‌الله مرعشی، چاپ نخست
ــــــــــــــ(1980م)، عیون الحکمه، بیروت، دارالقلم، چاپ دوم
ــــــــــــــ(1985م)، کتاب السیاسه، القاهره، دارالعرب، الطبعه الاولی
ــــــــــــــ(1371)، المباحثات، قم، بیدار، چاپ نخست
ــــــــــــــ(1363)، المبدأ و المعاد، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی، چاپ نخست
ــــــــــــــ(1405هـ)، منطق المشرقیین، قم، مکتبه آیت الله مرعشی، چاپ دوم
ــــــــــــــ(1379)، النجاه من الغرق فى بحر الضلالات، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم
 ــــــــــــــ(1375)، الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه، چاپ نخست
ارسطو(1385 الف)، مابعد الطبیعه(متافیزیک)، ترجمه محمد حسن لطفی، تهران، طرح نو، چاپ دوم
ــــــــــــــ(1385ب)، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمد حسن لطفی، تهران، طرح نو، چاپ دوم
جوادی، محسن (۱۳۹۱)، حکمت عملی شیخ الرئیس، همدان، نشر چنار، چاپ نخست
خوارزمی، محمدبن‌احمد(1428هـ)، مفاتیح العلوم، بیروت، دارالمناهل، الطبعه الاولی
دوانی، جلال‌الدین(1393)، اخلاق جلالی، تهران، اطلاعات، چاپ دوم
ذبیحی، محمد(۱۳۹۷)، حکمت عملی، تهران، نشر سمت، چاپ نخست
طوسی، نصیرالدین محمد (1370)، اخلاق ناصری، تهران، اسلامیه، چاپ نخست
عامری، ابوالحسن محمد(1408هـ)، الاعلام بمناقب الاسلام، ریاض، دارالاصاله، الطبعه الاولی
غزالی، محمدبن‌محمد(1416هـ)، رساله اللدنیه(فی مجموعه رسائل الامام غزالی)، لبنان، دارالفکر، الطبعه الاولی
فارابی، ابونصر(1413هـ)، الاعمال الفلسفیه(تحصیل السعاده)، بیروت، دارالمناهل، الطبعه الاولی
ــــــــــــــ(1996م)، احصاء العلوم، بیروت، مکتبه الهلال، الطبعه الاولی
فدائی عراقی، غلامرضا(1389)، جایگاه حکمت عملی در فلسفه اسلامی، فصلنامه تاریخ فلسفه، انجمن علمی تاریخ فلسفه، شماره 2
فخر رازی، محمدبن‌عمر(1373)، شرح عیون الحکمه، تهران، مؤسسه الصادق7‏، الطبعه الاولی
کندی، یعقوب ‌‌بن ‌اسحاق(1950م)، رسائل الکندی الفلسفیه، مصر، القاهره، الطبعه الاولی
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم(1371)، الحاشیه علی الشفاء، قم، بیدار، چاپ نخست