طرح حد مفهومی و جهت حکم از طرف ابوالبرکات بغدادی و نقد اندیشه ابن‌سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه فردوسی، مشهد، خراسان رضوی، ایران

چکیده

ابوالبرکات بغدادی در سنت نقادی اندیشه ابن‌سینا جایگاه ویژه‌ای دارد. او متفکری است که از دیدگاه ذهن‌گرایانه به نقد ابن‌سینا پرداخته است. او به این منظور، دو شاهد مثال آورده است که می‌توان گفت نوآوری ابوالبرکات به­شمار می‌رود: 1. طرح نظریه حد مفهومی به‌عنوان بدیل حدّ حقیقی؛ 2. قراردادن جهت حکم در جایگاه جهت حمل. آنگاه این دو اندیشه در متون منطقی، تبارشناسی و تحلیل شده‌اند که چگونه در منطق‌نگاری‌های پس از ابوالبرکات به کار رفته‌اند. نظریه حد مفهومی به‌عنوان بدیل حد حقیقی ریشه در نامگذاری‌های ما بر اشیاء دارد. به این معنا که اشیاء بر اساس معرفت حاصل از آنها نامیده می‌شوند. پس به جای تمنای رسیدن به معرفت اشیای خارج، باید به حیطه آگاهی خویش و آنچه از اشیاء بر ما پدیدار می‌شود، خرسند بود. طرح جهت حکم به جای جهت حمل، نظریه‌ای است که مفهومی تازه در موجهات مطرح می‌کند. اگرچه بنا بر تحلیل ارائه‌شده، این نظریه بنا بر مسلم‌بودن مقدمات قیاس در موجهات کارایی نخواهد داشت. در این پژوهش روشن می‌شود ابوالبرکات در هر دو نظریه، متفکری ذهن‌گراست که به حیطه آگاهی بسنده می‌کند. مضاف بر این‌که هر دو مفهوم در بدنه اندیشه ابن‌سینا وجود دارند؛ اما ابوالبرکات آنها را در غیر جایگاه خویش نشانده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Introducing conceptual limit and acknowledgement modal by Abolbarakt and analyzing Aviccena thoughts

نویسندگان [English]

  • Gholamreza Zakiany 1
  • Hossein Asaadi 2
1 Assistant Professor, Department of Philosophy, Allameh Tabatabaei University, Tehran, Iran
2 Ph.D. student of philosophy, Ferdowsi University, Mashhad, Mashad, Iran
چکیده [English]

Abolbarakt was a great thinker who has critical sight on Avicenna. In this article, we try to mark him as a mind theoretician and we will give two evidences which can be considered as his innovations. One is conceptual limit (Hadde-Mafhumi) as an alternative for true limit, and the second is acknowledgment modal instead of modal of proposition. Then we analyze these thoughts and show how they are presented in subsequent logical texts.
The theory of conceptual limit as an alternative for true limit (Hadde-Haghighi) is a consequence of our method of naming objects. That is, objects is named according to our knowledge with respect to them, so instead of knowing objects, it may be adequate to know limits of our knowledge and what we recognize from objects. Besides, by accepting acknowledgement modal instead of modal of proposition, we encounter with a new concept in modal logic. However, this theory is not useful, since the introduction of deduction is evident. We note that both theories exist in the heart of Avicenna’s thoughts, but Abolbarakt use them in the other places.

کلیدواژه‌ها [English]

  • conceptual limit
  • Abolbarakat
  • Avicenna
  • acknowledgment modal
  • modal of proposition
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله(1382)، الاشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی
ــــــــــ(1366)، الحدود، ترجمه محمد مهدی فولادوند، تهران، سروش
ــــــــــ(1428هـ)، شفا، جلد 2، مقدمه ابراهیم مدکور، قم، ذوی‌القربی
بغدادی، ابوالبرکات(1373)، المعتبر، اصفهان، دانشگاه اصفهان
حلی، جمال‎الدین حسن‌بن‌یوسف(1381)، الجوهر النضیذ فی شرح منطق التجرید،‌ تحقیق و تصحیح محسن بیدارفر، قم، منشورات بیدار
سهروردی، یحیی‌بن‌حبش(1374)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج2، تصحیح هانری کربن، تهران، بنیاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اسلامی
طوسی، خواجه نصیرالدین(1376)، اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
 ــــــــــ(1383)، الاشارت و التنبیهات مع الشرح خواجه نصیر و محاکمات قطب الدین رازی، ج1، قم، البلاغه
فخر رازی، ابوعبدالله محمدبن‌عمر(1381)، منطق الملخص، تحقیق احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری‌نژاد، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق7
قطب‌الدین رازی، محمدبن‌محمد(1384)، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رساله الشمسیه، قم، انتشارات بیدار
ــــــــــ(بی‌تا)، لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار، قم، گذرخان
موحد، صمد(1372)، ابوالبرکات بغدادی، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج5، زیر نظر سیدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی
موحد، ضیاء(1381)، منطق موجهات، تهران، هرمس