خوانشی نو از جایگاه بحث از زمان در نمط پنجم کتاب الاشارات و التنبیهات ابن سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

ابن‏ سینا در نمط پنجم کتاب اشارات خود طی دو فصل متناوب از زمان بحث به میان آورده است که به واسطه اختصار، تاب تفاسیر مختلفی را دارد. در این میان، خوانش برخی از شارحان آن بوده است که ابن‏ سینا در صدد اثبات وجود زمان و سپس بیان ماهیت آن است. این خوانش دقیق نیست و با هدف ابن ‏سینا از نگارش نمط پنجم اشارات سازگاری ندارد. بر اساس تفسیر دیگری، هدف ابن ‏سینا اثبات آن است که حادث مسبوق به ماده است. این خوانش هم با وجود آن که به حقیقت نزدیک تر است، دقیق و کامل نیست. بر اساس خوانش جدیدی که در این مقاله ارائه شده است، منظور نهایی ابن ‏سینا از طرح این دو فصل آن است که بر اساس مسبوقیت حادث به زمان، مسبوقیت حادث به ماده را نتیجه بگیرد تا در نهایت نشان دهد که مفهوم حدوث زمانی در عین حال مسبوقیت به ماده را لازم می‏آورد و بنابراین مفهومی پارادوکسیکال است. هدف غایی او از بحث زمان در نمط پنجم آن است که با ارائه یک برهان خلف نشان دهد که تصور حدوث زمانی عالم، تصور معقولی نیست.  بنابر این بحث از زمان در این نمط بحثی ضمیمه­ای نیست، بلکه بخشی از یک استدلال کاملتر است که به برخی از مقدمات آن تصریح نشده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Reading of the Issue of Time in the Fifth Namat of Isharat

چکیده [English]

Avicenna – in the fifth Namat of his Isharat – reviews the issue of time. Commentators have different views as to his principle aim at this discussion. Some commentators maintain – of course incorrectly - that he is going to define time and prove its existence. Some others hold that here he is going to prove that before every temporal existence is matter. This reading is closer to reality but not exact. In this article we are going to show that Avicenna is going to prove that before every temporally coming to existence thing there is matter so the concept of temporally coming to existence is a paradoxical concept. . His final goal is to prove by a reductio ad absurdum that the concept of temporally coming to existence is not rational and will result to paradox. So the discussion of time here is not random or marginal but is part of a complete proof which some of its premises are not mentioned.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Time
  • temporally coming to existence
  • matter
  • Avicenna
  • Isharat
  • Fifth Namat

عنوان مقاله [العربیة]

قراءة جدیدة من مکانة قضیة الزمان فی النمط الخامس من کتاب الإشارات والتنبیهات لابن‏ سینا

چکیده [العربیة]

أخذ ابن ‏سینا فی فصلین متناوبین من کتابه الإشارات قضیة الزمان بالبحث، حیث یتیح إیجازه لاستخلاص تعالیق متعددة؛ فیری بعض شرّاح الکتاب أنّ ابن سینا فیهما بصدد إثبات وجود الزمان أولا، وتبیین ماهیته ثانیاً، غیر أنّه لیس قراءة مضبوطة ولا تتجانس مع الهدف الذی یرمی إلیه ابن‏سینا من وراء تصنیف النمط الخامس من «الإشارات». ثم هناک تعلیق آخر یری غرض ابن‏سینا إثبات أنّ الحادث مسبوق بالمادة، وهذا التعلیق رغم کونه أقرب للحقیقة إلا أنه غیر مضبوط وناقص أیضاً. وعلی أساس القراءة المعروضة فی هذه المقالة فإنّ ابن‏سینا قصد من خلال تصنیف هذین الفصلین وابتناءً علی کون الحادث مسبوقاً بالزمان، استنتاج أنّ الحادث مسبوق بالمادة، کی یُثبت فی نهایة المطاف استلزام مفهوم الحدوث الزمانی، کونَ الحادث مسبوقاً بالمادة، لتُعتبَر بذلک قضیة متناقضة فی ذاتها. إنّ غایة ما یرمی إلیه ابن سینا فی النمط الخامس تبیین بطلان تصوّر الحدوث الزمانی للعالم، من خلال تقدیم برهان خلف. فلیس البحث فی قضیة الزمان فی هذا النمط تکملة لقضیة أخری أساسیة، بل یُعتبَر جزءاً من برهان أتمّ لم یُصرَّح ببعض مقدّماته.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الزمان
  • المادة
  • الحدوث
  • ابن‏ سینا
  • الإشارات والتنبیهات
  • النمط الخامس