ملاک‏ های تمایز واجب از ممکن در تقسیم موجودات از نظر فارابی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه

چکیده

مشهور این است که فارابی همچون ابن‏سینا موجودات را به دو دسته تقسیم می‏کند. در این تقسیم که با محوریت اصل علیت طرح شده است، به جز خدا ــ که تنها واجب‏الوجود بالذات است ــ همه موجودات دیگر، ممکن و در عین حال واجب‏الوجود بالغیرند. اما در بسیاری از آثار فارابی، باوجود ذکر تقسیم موجودات به واجب و ممکن، ملاک تمایز و درنتیجه مصادیق اقسام، با تقسیم سینوی تفاوت دارد. از تفسیر فارابی بر کتاب ‌العبارۀ ارسطو و با نظر به بحث واجب و ممکن ــ به‌دلیل ابهاماتی که در متن این اثر وجود دارد ــ دو گونه تقسیم برای موجودات قابل‌تشخیص است. وجه تمایز اقسام در یکی از این دو تقسیم، فعلیت محض (مقابلِ دارای قوه بودن) و در دیگری، ازلیت است. در هردو تقسیم، همه موجوداتِ مجرد، «واجب» و موجودات مادی، «ممکن» به‌شمار می‏آیند. رأی فارابی در دیگر آثاری که به نام او شناخته می‏شود، متفاوت است. در برخی از آ‌‌ن‌ها. مدخلیت عدم، ویژگی موجود ممکن و وجه تمایز آن از موجود واجب است. در این آثار، خدا خارج از تقسیم موجود به واجب و ممکن و امکان ــ همچون تقسیم ارسطویی ــ مختص موجودات مادی است. در دیگر آثار منسوب به فارابی، تقسیم موجودات به واجب و ممکن کاملاً منطبق با نظام و تقسیم سینوی است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Criteria of the Distinction Between Necessary and Contingent in the Classification of Entities in Farabi’s View

چکیده [English]

It is said that Farabi –like Avicenna- has classified the entities into two parts. In this classification which is based on the causality, all the entities -except God that is the single necessary by itself- are contingent by itself and necessary by means of the others. In spite of classifying the entities into necessary and contingent, in many of Farabi's works the criteria of distinction and consequently examples of these parts are different with Avicenna’s classification. From Farabi’s Sharh Al-Ibarah, two kinds of classifications are identified. The criterion of classification in one of them is actuality and in other is eternity. In both, non-materials are considered as necessary and materials are contingent. However, Farabi’s view is different in other works. In some of them nothingness is the separate characteristic of contingents and God is out of classification. In other works, this classification is exactly according to the Avicenna’s system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • FARABI
  • classification of entities
  • necessary
  • contingent
  • Actuality
  • Eternity
  • potentiality
  • nothingness