ملاک‏ شناسی تعدد قوای نفس بر اساس نقد و تحلیل تطبیقی دیدگاه‏ های ابن‏ سینا، فخررازی و صدرالمتألهین

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران

چکیده

ارائه تعریفی روشن برای قوای نفس و برشماری کارکردهای هریک از قوا، نیازمند پاسخی پیشینی به مسئله «امکان تعدد قوای نفس و ملاک تکثر یافتن هریک از آن‌ها» است. ابن‌سینا از اولین فیلسوفانی است که به تبیین جایگاه دقیق قوا در نفس پرداخته و ملاک «تعدد قوا بر اساس تعدد جنسی ـ نوعی افعال» را بر مبنای قاعده «الواحد» ارائه داده است. فخررازی با نفی کبروی قاعده الواحد، ملاک ابن‏سینا را به چالش می‏کشد. او تعدد قوا را به تعدد آلات فروکاسته و بر اساس آن، نفس را به‌شکل مستقیم، فاعل و مدرِک تمام افعال و ادراکات خود دانسته است. در این میان، صدرالمتألهین راهی میانه را بر اساس مبانی نفس‏شناسی خود که مبتنی بر هستی‏شناسی حکمت متعالیه است، ارائه می‏دهد. او نه کاملاً همسان با ابن‏سینا گام برداشته است تا قوای نفس را فاعل و مدرِک مستقیم معرفی کند، و نه سخنی همانند فخررازی در نفی واسطه‌گری قوا ارائه داده است؛ بلکه با نگاه تشکیکی به نفس، تحویلی‌نگری ابن‏سینا و فخررازی را نقد کرده و با قرار دادن قوای متعدد نفس در سه مرتبه حس، خیال و عقل، به‌رغم اثبات واسطه‌گری قوا، نفس را نیز مستقیماً مدرِک و فاعل مباشر دانسته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Recognizing the Criteria of Multiplicity of Faculties of the Soul Based on a Comparative Analysis and Criticism of the Views of Ibn Sina, Fakhr-e- Razy and Sadrolmote'allehin

چکیده [English]

Providing a clear definition for faculties of the soul and enumerates the functions of each of the powers, requires a priori answer to the question of "the possibility of a multiplicity of soul faculties" and "criterion of plurality of any of them". Ibn Sina is one of the first philosophers to explain the exact position of powers in soul and offers criterion of “plurality of powers based on the number of material-type verbs" based on the rule of Al-Wahed. Fkhre Razy by rejection of Kubravi Al-Wahed rule, challenges the Ibn Sina's criteria. He reduced the plurality of powers to a plurality of instruments and based on that, considers the soul directly as the perceiver and agent of all actions and their perceptions. In the meantime, sadrolmote'allehin provided a middle way on the issue based on foundations of psychology that are based on transcendental philosophy ontology. He neither followed Ibn Sina's way to introduce the soul faculties as agent and direct perceiver, nor did he offer the ideas like Fkhre Razy about the rejection of intermediary of powers. Rather, through a considering a gradational approach, he criticized Ibn Sina and Fkhre Razy reductionism. Moreover, he stated the various faculties of the soul in three orders of sense, mind and intellect, and despite of proofs over intermediary of powers, he saw the soul as a perceiver and immediate agent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Self
  • Soul faculties
  • plurality of powers criteria
  • the Al-Wahed rule
  • perceptions and soul action

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار